عقاید

خداوند چگونه اعمال انسان را حسابرسی می کند؟ بعضی آیات از حبط کامل اعمال می گویند، و برخی از تبدیل حسنات به سیئات، و بعضی آیات می گویند هر ذره ای عمل کرده باشید همان را می بینید؟ برخی از این آیات با عدالت ناسازگار است.

تضاد و تباینی بین آیات فوق نیست. آیاتی مانند «فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ»، كه صريح است در اين كه هر كس هر عملى از خوب يا بد انجام دهد جزاى آن را مى ‏بيند(1)، توسط آیاتی که موضوع حبط اعمال (به صورت کلی یا جزیی) را مطرح می کنند، توضیح داده می شوند.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در پاسخ به سؤال جهنی در خصوص شب قدر، کدام شب را با اهمیت تر خواندند؟

در مورد شب قدر و سؤال جهنی باید گفت: حدیثی است که به حدیث جهنی (الجُهَنِي‏) مشهور است. این شخص دارای شتر و گوسفند بوده و بیرون از شهر زندگی می کرده است، لذا برای آن که دقیقاً شب قدر را بشناسد به خدمت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) رسیده و عرض می کند که دوست دارم شبی را به من بشناسانی که در ماه مبارک رمضان باشد و من به فضیلت آن شب و نماز در آن نائل شوم.

آیا بین آیاتی که دستور به رعایت اعتدال در انفاق می دهند و بین آیاتی که ایثارگران را مدح می کند تضادی نیست؟

برخی آیات مرتبط: «وَ لا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلى‏ عُنُقِكَ وَ لا تَبْسُطْها كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً»؛ هرگز دستت را بر گردنت زنجير مكن، (و ترك انفاق و بخشش منما) و بيش از حدّ (نيز) دست خود را مگشاى، تا مورد سرزنش قرار گيرى و از كار فرومانى!(1)

این آیه «و کان عرشه علی الماء» به چه معناست؟

«وَ هُوَ الَّذي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ في‏ سِتَّةِ أَيَّامٍ وَ كانَ عَرْشُهُ عَلَى الْماءِ»؛ او كسى است كه آسمان ها و زمين را در شش روز [شش دوران‏] آفريد و عرش (حكومت) او، بر آب قرار داشت.(1) تعبیر عرش، در این جا، کنایه از علم و قدرت خداوند است. مراد از آب نیز می تواند معنای عام آن یعنی هر چیز مایعی باشد. لذا این آیه به زمان پیش از خلقت آسمان و زمین اشاره دارد که همه چیز به صورت مایع و مواد مذاب بوده، و خداوند با علم و قدرتش، مسلط بر آن، عالم را اداره می فرموده است.

با توجه به این آیه که خداوند صریحا می فرماید «هر که را بخواهد گمراه می کند و هر که را بخواهد هدایت»، چرا خدا با بندگان خود دوگانه برخورد می کند و بین آن ها فرق می گذارد؟ خداوند چگونه از کسی که خودش گمراه کرده می تواند در روز قیامت بخاطر اعمالش بازخواست کند؟

«فَإِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدي مَنْ يَشاءُ»؛ خداوند هر كس را بخواهد گمراه مى سازد و هر كس را بخواهد هدايت مى‏ كند.(1)

طبق ایات قرآن آثار امر به معروف و نهی از منکر چیست؟

با توجه به آیات قرآن کریم(1) اهمیت و جایگاه این دو فریضه الهی مشخص می شود. این دو فریضه ای که وجود آن ها برای سلامت و بقای هر امتی واجب و لازم است، و به همین جهت از نشانه های بهترین امت ها ـ امت اسلام ـ امر کردن به معروف و نهی نمودن از منکر برشمرده شده است. هم چنین مؤمن بودن، جزو صالحان بودن، پیروی از پیامبران الهی، مشمول رحمت الهی بودن، و ... از نشانه های آمران به معروف و ناهیان از منکر است که در قرآن بدان ها اشاره شده است.

چرا در آیه ای (شوری، 9) خداوند فقط خود را ولی عالم می داند و می فرماید فقط خدا ولی شماست؛ اما در جای دیگر (مائده، 55و56) رسول و دیگر مؤمنان را ولی محسوب می فرماید؟ آیا رسول و دیگر مومنان غیر خدا نیستند؟ علت چنین تناقض چیست؟

تناقضی نیست، زیرا ولایت پیامبر و اولی الامر، در طول ولایت خدا است، نه در عرض آن. یعنی ولایت پیامبر و اولی الامر، در مرحله نازل و پایین تر از ولایت خدا، و برگشت به ولایت خدا دارد و در یک راستا است، و چیزی غیر از آن نیست. پیامبر و اولی الامر، مردم را به همان ولایت خداوند راهنمایی و دعوت می کنند، نه به ولایت خود و نافرمانی از خداوند.

چه فرقی بین عدالت و مساوات از منظر قرآن وجود دارد؟ آيا عدالت به معنى مساوات است؟

در این زمینه چند نکته عرض می شود: 1. از نظر لغوی، هم در مساوات و هم در عدالت، معنای برابری وجود دارد(1)، ولی این گونه نیست که همیشه و همه جا هر دو صادق باشند. به بیان دیگر، هر عدالتی لزوما مساوات نیست، و هر مساواتی هم لزوما عدالت نیست. بلکه در بعضی موارد، هم عدالت است و هم مساوات. 2. در عدالت، مساوات شرط نیست بلکه استحقاق و اولویت ها باید در نظر گرفته شود. عدالت آن است که هر موجودی به اندازه حق و استعداد و لیاقتش سهم دریافت کند.

در سوره مبارکه الرحمن می خوانیم «و من خاف مقام ربه جنتان». از آن جایی که «جنات» کلمه جمع است منظور از این آیه چند بهشت هست؟

«وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ»؛ و براى كسى كه از مقام پروردگارش بترسد، دو باغ بهشتى است!(1) در این که مراد از این دو بهشت چیست؟ چندین قول بیان شده است: 1. بهشت اول بهشت مادى و جسمانى باشد و بهشت دوم بهشت معنوى و روحانى، چنان كه در آيه 15 سوره آل عمران آمده است: «لِلَّذِينَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها وَ أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ»

آیا آیه تطهیر دلالت بر عصمت ائمه (علیهم السلام) دارد؟

«إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً»؛ خداوند فقط مى‏خواهد پليدى و گناه را از شما اهل بيت دور كند و كاملًا شما را پاك سازد.(1) چند نکته: 1. «يُريدُ» اشاره به اراده تکوینی خداوند است، نه اراده تشریعی؛ زیرا اراده تشریعی یعنی تکلیف کردن به دوری از گناه، و این برای همه مؤمنان است. لذا خداوند با فرمان تکوینی اراده کرده است که اهلبیت، از هر آلودگی پاک و مصون باشند. ضمنا ترک گناه برای ایشان، محال عادی است نه عقلی، لذا منافاتی با اختیار ندارد.