مدیریت تربیت در خانواده

مدیریت تربیت در خانواده بر عهده کیست و این مدیریت چگونه باید صورت گیرد؟

انسان موجودی است که در درون خود استعدادها و توانایی های پنهانی دارد که با تربیت آشکار می شوند. هم چنین ویژگی ها و صفات نیک زیادی در وجود انسان به ودیعه نهاده شده که با تربیت به کمال می رسند. «تربیت» پرورش دادنی را می گویند که در آن رشد و نموّ وجود دارد. به گفته شهید مطهری (رحمة الله علیه) تربیت یعنی استعدادهای درونی را که بالقوّة در یک شیء موجود است به فعلیت درآوردن و پروردن.(1) می توان گفت تربیت مهم ترین و سخت ترین مسؤولیتی است که یک فرد در زندگی به عهده می گیرد. پدر و مادر هر دو در تربیت فرزند نقش دارند. فرزند بعضی از ویژگی ها و رفتارها را از مادر می آموزد و بعضی از ویژگی ها و رفتارها را از پدر یاد می گیرد.

البته باید توجه داشت که مادر در تربیت، نقشی محوری دارد. در داخل خانه، نقش اصلیِ تربیت، بر عهده مادر است. مادر نقش مربّی و آموزش دهنده اصلی را بازی می کند و پدر باید در این راه مادر را یاری نماید؛ زیرا مادر بیشتر از پدر از ویژگی های شخصیتیِ فرزند خبر دارد. پدر باید خطّ مشی های خانواده و مدیریت مالی و اقتصادی را به عهده گیرد؛ ولی مادر باید نقش مدیر تربیتی را ایفا نماید. آموزش ارزش های اخلاقی، تصحیح روش های رفتاری و پیگیریِ مسائل تحصیلی، بیشتر باید زیر نظر مادر مدیریت شوند و پدر بهتر است در این مسیر کمک کار مادر و دستیار او باشد. این به معنای کناره گیری پدر از این مسائل نیست؛ بلکه پدر نیز باید در زمینه های فکری، ورزشی و تجربیات خارج از خانه با فرزند همراه شود. از آن جا که مادران وقت بیشتری با فرزندان می گذرانند، آشنایی بهتری با ویژگی های شخصیتی آنها دارند و استعدادهای هر یک از فرزندان را بهتر می شناسند. مادر بهتر می داند فرزند به چه مهارت ها و آموزش هایی برای رشد علمی و شخصیت نیاز دارد. به همین خاطر مادر می تواند این مسائل را به پدر یادآوری نماید تا بهترین راه را برای پیشرفت فرزند و شکوفایی استعدادهایش برگزینند.

مادر آگاه می داند که فرزند در هر دوره زندگی اش باید موضوعاتی را یاد بگیرد و وظایفی را به عهده گیرد. مادر می تواند با روش هایی خلاقانه آموزش هایی به کودک بدهد که هم مطالبی از آن بیاموزد و هم تفریح کند؛ مثلا من به مادرهایی که از نامرتبّ بودنِ اتاقِ کودکشان شکایت می کنند، می گویم: «مرتب کردن اتاقِ کودک را برایش به صورت بازی درآورید. به فرزندتان کارهایی که برای مرتب کردن اتاقش باید انجام دهد، جداگانه بگویید و برای آن پاداش کوچکی قرار دهید». آموزش های مادر در خانه نباید مانند آموزش در کلاس درس، خشک و پُر از امر و نهی و انتقاد باشد.

مادر برای تربیت فرزندان در خانه نیازمند داشتن محیطی امن و آرام است. پدر باید تلاش کند تا می تواند وسایلِ رفاه و آسایش همسر و فرزندان را با کار به دست آورد و محیطی آرام فراهم سازد. در این محیط امن، مادر اختیاراتی برای پرورش فرزندان دارد. مدیریت خانه و سرپرستیِ امور خانه در اسلام به عهده مادر است. از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده که فرمودند: «کُلَّ نَفسٍ مِنْ بَنِی آدَمَ سَیِّدٌ، فَالرَّجُلُ سَیِّدُ أهلِهِ وَ المَرأةُ سَیِّدَةُ بَیتِهَا»؛ یعنی هر یک از فرزندان آدم، فرمانروا است؛ مرد فرمانروای اهل و عیال خویش و زن فرمانروای خانه خویش می باشد.(2)

مادر همزمان که مسؤولیت اصلیِ تربیت فرزندان را به عهده دارد، باید در راه یادگیریِ مسائل تربیتی به دنبال یادگیری باشد و از نظرات فرزندان استفاده کند و بیاموزد. وقتی کودک ببیند مادر به نظراتش ارزش می دهد، اعتماد به نفسش افزایش می یابد. هم چنین مادر می تواند در مسیر آموزش و تربیت فرزندان، فرزند بزرگ تر را تشویق کند که به فرزند کوچک تر آموزش دهد و مهارت های تدریس را به صورت عملی یاد بگیرد.

والدین در مورد مسائل تربیتی (همچون تعیین قوانین خانه) نباید با یکدیگر اختلاف نظر داشته باشند. زیرا در صورت وجود اختلاف نظر میان پدر و مادر، کودک دچار تربیت دوگانه می شود و نمی تواند مسائل درست و اشتباه را تشخیص دهد. به عنوان مثال اگر مادر برای کودک پاداشی قرارداد که در صورت انجام تکالیفش می تواند به آن دست یابد، پدر نباید بدون هماهنگیِ مادر، آن پاداش را برای کودک تهیه کند یا وقتی مادر، به خاطر رفتاری اشتباه، کودک را برای مدت کوتاهی از یک اسباب بازی محروم نمود، پدر نباید بدون هماهنگی با مادر، آن اسباب بازی را به کودک بدهد. پس هماهنگیِ کامل پدر و مادر در تربیت کودک و مشورت آن ها با یکدیگر امری ضروری است.

پی نوشت ها:
1. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، انتشارات صدرا، ج 22، ص 551.
2. محمد بن عبدالله، نهج الفصاحه، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ناشر دنیای دانش،1382، ص 614، ح 2177.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید