در مقابل فشار مشکلات اقتصادی چه باید بکنیم؟
این سوال از ابعاد مختلفی قابل بررسی است. مثل اینکه راهکارهای علاج مساله چیست یا مقصران ماجرا چه کسانی هستند و چگونه باید با آنها مقابله کرد و ... اما هیچ کدام از این ابعاد، به مرکز پاسخگویی به سوالات دینی دینی مرتبط نمی شود و مراکز اقتصادی یا امنیتی و حقوقی باید بدان بپردازند.
و روشن است که متخلف باید تنبیه شود. اگر مشکل به دلیل وجود کم کاری است، باید تدارک شود و ... .
گذشته از همه این ها، آنچه از منظر ایمانی و عقیدتی می توان گفت اینکه اگر فرض کنیم هیچ جایگاه و توانی برای اقدام اقتصادی نداریم، چه باید بکنیم. از این منظر چند نکته قابل ذکر است:
۱- لزوم صبر در مواقع سخت
قرآن فقر اقتصادی را از موارد آزمایش و ابتلای انسان ها می داند که مومنان باید در چنین موقعیتی صبر پیشه کنند:
«وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ[بقره/۱۵۵] قطعاً همه شما را با چیزى از ترس، گرسنگى، و كاهش در مالها و جانها و میوهها، آزمایش مىكنیم و بشارت ده به استقامت كنندگان!»
۲-ترک توجه بیش از اندازه به دنیا
معارف اسلامی، در روزی رسان بودن خدای متعال و مقدر شدن رزق همگان بیش از آن است که کسی تاکنون از آنها نشنیده باشد. و البته این به معنای دست کشیدن از کار و کوشش نیست. اما دغدغه بیش از حد به مادیات نوع انسانها سبب شده که متون دینی بر این مساله تاکید بسیار کنند. و انسان را از توجه بیش از اندازه به مادیات نهی کنند.
امام صادق علیه السّلام فرمود: دورترین حالى كه بنده از خداى عز و جل دارد اینست كه اندوهى جز براى شكم و فرج نداشته باشد. همچنین ایشان می فرمایند: هر كه بامداد كند و روز را بشب رساند و بزرگترین اندوهش دنیا باشد خداى تعالى فقر و پریشانى را جلوى چشمش نهد، و كارش را پریشان سازد، و به جز بدان چه خداوند روزى او كرده نرسد، و هر كه بامداد كند و شام كند و بزرگترین اندوهش آخرت باشد، خداوند توانگرى و بى نیازى در دلش نهد و كارش را منظم كند.[۱]
۳- توجه به عوامل معنوی رزق
کسی که به عالم غیب ایمان آورده باید متوجه تاثیر این عوالم در زندگی خود باشد. و بداند که بعضی از روحیات و اعمال رزق انسان را تباه می کند. که سوره فجر به بعضی از این اعمال اشاره می کند. عدم توجه به حال مستمندان و یتیمان و حرام خواری های که متاسفانه در جامعه به وجود آمده، در به وجود آمدن فقر بی تاثیر نیستند:
«وَ أَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَئهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ فَیَقُولُ رَبىِّ أَهَانَنِ * كلاَّ بَل لَّا تُكْرِمُونَ الْیَتِیمَ * وَ لَا تحَاضُّونَ عَلىَ طَعَامِ الْمِسْكِینِ * وَ تَأْكُلُونَ الترُّاثَ أَكْلًا لَّمًّا * وَ تُحِبُّونَ الْمَالَ حُبًّا جَمًّا[فجر/۱۶-۲۰] و امّا هنگامى كه براى امتحان، روزیش را بر او تنگ مى گیرد مى گوید: «پروردگارم مرا خوار كرده است!» * چنان نیست كه شما مى پندارید شما یتیمان را گرامى نمى دارید، * و یكدیگر را بر اطعام مستمندان تشویق نمى كنید، * و میراث را (از راه مشروع و نامشروع) جمع كرده مى خورید، * و مال و ثروت را بسیار دوست دارید (و بخاطر آن گناهان زیادى مرتكب مى شوید)!»
۴- بزرگترین ثروت دنیا
بزرگترین و بی انتها ترین ثروت دنیا که با داشتن آن، انسان از فشار زندگی رهانیده می شود، قناعت است. و خوش به حال کسانی که به جای همّ و غم دائمی درباره مال دنیا، به قناعت رسیده اند و مدام به فکر ماشین مدل بالاتر، پس انداز سکه و طلا و ... نیستند.
امام صادق (ع) می فرمایند: ثروت در قناعت است هر كس آن را در فزونى مال جستجو كند نمى یابد.[۲]
[۱]. الكافی، ج۲، ص ۳۱۹.
[۲]. الخصال، ج۱، ص: ۱۹۸.
