فرزند حق شنو

اسلام برای تربیت صحیحِ فرزند اهمیت زیادی قائل است. اما گاهی پدر یا مادر، حقیقت را کتمان می کنند. چگونه می توان در جامعه فرزندان را حق شنو تربیت کرد، نه حرف شنو؟

مسلّما اینکه فرزند حق شنو باشد، بر اینکه حرف شنو باشد ترجیح دارد. اولین افرادی که فرزند در دنیا می بیند و با آنها رابطه دارد، والدین هستند. والدین نه تنها نیازهای اوّلیّه یِ فرزند(خوراک، پوشاک، امنیّت) را تهیه می کنند؛ بلکه مهم ترین منبع برای آموزش و تربیت فرزند نیز می باشند. آموزش و تربیت فرزند تنها از راه توصیه و سفارش محقّق نمی شود. «الگوپذیریِ فرزند از والدین» موضوعی است که در آموزش و تربیت فرزند نقش اساسی دارد. تقلید فرزند از پدر و مادر امری جبری است. یعنی طبیعتِ کودک او را به سوی تقلید از والدین سوق می دهد. پدر و مادر با رفتارها و گفتارهایشان می توانند هم اثر خوب و مثبت و هم اثر بد و منفی روی فرزند خود بگذارند. البته رفتار عملی از گفتار تأثیر بیشتری در تربیت فرزند دارد. به همین خاطر پدر و مادر باید در رفتارهای خود دقت زیادی به خرج دهند و تا می توانند رفتارهای درست و نیکو در تعامل با فرزند داشته باشند. در احادیثی که از حضرات معصومین (صلوات الله و سلامه علیهم اجمعین) به دست ما رسیده نیز به این مسأله تصریح و اشاره شده است. حضرت امام صادق (صلوات الله و سلامه علیه) می فرماید:«كُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِكُمْ لِیَرَوْا مِنْكُمُ الْوَرَعَ وَ الِاجْتِهَادَ وَ الصَّلَاةَ وَ الْخَیْرَ فَإِنَّ ذَلِكَ دَاعِیَةٌ». یعنی «مردم را با غير زبان خود دعوت كنيد، تا پارسايى و سخت كوشى و نماز و خوبى را از شما ببينند؛ زيرا اينها، خود[بهترين] مبلّغ هستند.»(1) یکی از این مردم، فرزند خود انسان است. پس در تعامل با فرزند نیز بیش از هر چیز باید از رفتارهای درست و صحیح بهره جست.

اگر والدین در گفتار خود، فرزندشان را به انجام کارهای نیک توصیه نمایند، اما در عمل خلافِ آن را انجام دهند، فرزند با معیارهای دوگانه در رفتارهای والدین مواجه می شود. مثلا والدینی که از فرزندشان می خواهند همیشه راست بگوید و هیچ وقت دروغ نگوید، هنگامی که در عمل دروغ می گویند، الگوهای بدی برای فرزندشان هستند و لزوم صادق بودن را در نظر فرزندِ خود زیر سؤال می برند.

راه دیگر برای تربیت فرزندانی حق شنو، تقویت روحیه انتقادگری و انتقادپذیری در فرزند است. برای این منظور چند نکته را باید رعایت نماییم:
- وقتی از فرزند خود می خواهیم کار خوب و پسندیده ای را انجام دهد، حتما دلیل آن را بیان کنیم. لازم نیست دلیلی که بیان می کنیم، فلسفی باشد. همین که با زبانِ مناسبِ فرزند دلیلِ خوب بودن یک کار ـ مثلا مسواک زدن دندان ها ـ را بیان کنیم، کودک یاد می گیرد که برای پذیرفتنِ مسائل و بیان آنها از دلیل بهره بگیرد. در این راستا گفتن اینکه «چون من می گم، باید این کار را انجام دهی» یا «چون من می خوام، تو باید این طور عمل کنی»، سمّ مهلکی در تربیت کودک است.

- اگر می خواهیم روحیه انتقادپذیری در فرزندمان پرورش یابد، باید از خود شروع کنیم و در برابر انتقادات جبهه گیری نکنیم و از انتقاد استقبال نماییم. نباید یک انتقاد باعث شود ما عصبانی شویم و پرخاشگری کنیم. بلکه باید در برابر انتقاد دیگران محکم و استوار بمانیم، آن انتقاد را به درستی بررسی کنیم و اگر واقعا درست است بپذیریم.

- به فرزندمان اجازه دهیم در مورد ویژگی های مثبت و منفیِ ما صحبت و اظهار نظر نماید. وقتی فرزند متوجه شود که والدین نسبت به انتقادی که به آنها می کند، حالت تدافعی ندارند، او نیز چنین رفتاری را یاد می گیرد و در برابر انتقادات والدین راحت تر برخورد می کند.

پی نوشت:
1. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، جهان آرا، تهران، 1387، ج 3، ص 224.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید