ارتباطات خانوادگی اسیب زا

پرسش:

خانواده دایی‌ام با تهمت و افترا سبب بر هم خوردن خواستگاری خواهرم شدند! قبلاً هم همین کار را کرده‌اند. خواهرم بسیار ناراحت است. به نظرشما اشکالی ندارد که کلاً قطع رابطه کنیم؟ چون از ارتباط با آنها واقعاً صدمه دیده‌ایم.

پاسخ:

پیوند با خویشاوندان یکی از اصول اخلاق اجتماعی است که در آموزه‌های اسلام بسیار به آن سفارش شده است. امام سجاد(ع) در بخشی از دعای خویش در ماه مبارک رمضان می‌فرمایند: خدایا به ما توفیق بده تا در این ماه رمضان صله‌رحم داشته باشیم و با خویشاوندان خود پیوند برقرار نماییم.(۱) درواقع صله رحم نعمتی الهی است که امام معصوم در دعای خویش توفیق بر انجام آن را از خداوند طلب می‌نماید و همین امر ارزش و اهمیت این موضوع را می‌رساند.

پیوندی عرفی:
بر انسان لازم است تا با نزدیکان خویش پیوند و رابطه داشته باشد و عدم ارتباطش به‌گونه‌ای نباشد که در عرف بگویند او قطع رابطه کرده است، البته این ارتباط نسبت به بستگان درجه اول و پدر و مادر ضرورت بیشتری دارد و بعد در ادامه نسبت به بستگان درجه دو یعنی عمه، عمو، خاله، دایی و فرزندان شان موضوعیت پیدا می‌کند لذا شخص، متناسب با نوع فامیل و مرتبه خویشاوندی و شرایط مکانی و میزان نزدیکی با آن‌ها موظف به صله رحم است.

اگر افراد فامیل اهل خوبی و مهربانی باشند خواه‌ناخواه ارتباط با آن‌ها لذت‌بخش است؛ اما چنانچه فامیل در حق ما ظلم و بی‌عدالتی روا داشته باشند در این شرایط نیز توصیه به قطع رحم نمی‌شود. اگرچه ظلم‌ها و بدی‌ها باعث کدورت می‌شود، اما خداوند مؤمنین را دعوت به بخشش نموده است؛ لذا از حیث اخلاقی توصیه می‌شود نسبت به خطای آن‌ها گذشت کنید و اجازه ندهید گناه آن‌ها، روابط خانوادگی شما را برهم زند و کینه و کدورت‌ها را افزون نماید. اختلافات و کینه‌ها اگر طولانی شود و زمان از روی آن بگذرد عمیق‌تر و ریشه‌دارتر خواهد شد؛ لذا بهتر است به‌محض ایجاد اختلاف سعی در رفع آن نمایید. طبیعتاً گذشت و عفو شما و خانواده‌تان نزد خداوند گم نمی‌شود و خداوند این عفو را به بهترین شکل برای شما جبران خواهد کرد، مطمئن باشید که از معامله با خدا پشیمان نخواهید شد. در حقیقت قبل از اینکه شما آن‌ها را ببخشید با این تصمیم، خودتان مورد بخشش الهی قرار خواهید گرفت. قرآن می‌فرماید: وَلْیعْفُوا وَلْیصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ یغْفِرَ اللَّهُ لَکمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ؛ باید مؤمنان عفو و چشم بپوشانند و از بدی‌ها درگذرند، آیا دوست نمی‌دارید که خدا هم در حق شما مغفرت (و احسان) فرماید؟ و خدا بسیار آمرزنده و مهربان است(۲).

مصادیق متعدد ارتباط:
در رابطه با صله‌رحم اصل این است که انسان از فامیل خویش بی‌خبر نباشد و اهمیت این موضوع تا جایی است که حتی در روایات توصیه شده نسبت به فامیلی که از شما بریده و قطع رابطه کرده، رابطه برقرار سازید. نکته دیگر اینکه اگر ارتباط حضوری منجر به تجدید خاطره و ناراحتی شما می‌شود می‌توانید دیدارهای حضوری را هم ازنظر تعداد دفعات کمتر و هم ازلحاظ زمان حضور، کوتاه‌تر نمایید؛ اما درعین‌حال از سایر مصادیق ارتباط بهره ببرید.
صله‌رحم تنها به دیدار حضوری ختم نمی‌شود، بلکه تلفن زدن، پیامک، چت و ارتباط اینترنتی، رفع گره از کار فامیل، عیادت، قرض دادن، مشاوره دادن، هدیه دادن و... از دیگر مصادیق کمک‌رسانی به فامیل است و شما می‌توانید کم کردن رابطه حضوری را با این مصادیق جبران نمایید. چه‌بسا همین رفت‌وآمد و گذشت شما نوعی امربه‌معروف و نهی از منکر عملی محسوب می‌گردد و باعث شرمساری آن‌ها شود. البته اگر قطع ارتباط شما منجر می‌شود تا آن‌ها نسبت به خطای خودآگاه شوند و دست از رفتار خود بردارند از باب نهی از منکر می‌توانید به‌طور موقت رابطه حضوری را قطع کنید.

فواید صله‌رحم:
صله‌رحم دارای آثار و فواید مادی و معنوی بسیار است به‌عنوان‌مثال در روایتی امام باقر(ع) فرمود: «صله ارحام، اعمال را پاک، اموال را افزون، بلاها را دفع، حساب را آسان می‌کند و اجل را به تأخیر می‌اندازد ».(۳) یا در روایتی دیگر آمده است:
امام صادق(ع) می‌فرمایند: « صله‌رحم و پیوند با خویشاوندان و نیکی با همسایگان، خانه و شهرها را آباد و عمرها را زیاد می‌کند ».(۴)

توجه به نبودن سوء تفاهم:
بسیاری از اختلافات فامیلی به‌واسطه سوء تفاهمات ایجاد می‌گردد، بنابراین دقت کنید که در این مسئله خدایی ناکرده دچار سوءتفاهم نشده باشید.

نتیجه:
صله‌رحم از دستورات مؤکد دین است و انسان نباید قاطع رحم باشد. اگر شرایط به‌گونه‌ای است که رفت‌وآمد با دیگران منجر به کینه و کدورت می‌شود حتی فامیل در حق انسان ظلم می‌کنند بازهم تا جایی که می‌شود نباید صله را قطع کرد، بلکه باید در حد ضرورت انجام گیرد حتی اگر به‌اندازه یک احوال پرسی کوتاه باشد؛ و اگر دیدار حضوری مقدور نبود باید از سایر مصادیق صله مثل تلفن زدن، ارتباط اینترنتی، رفع گره از زندگی آن‌ها، قرض دادن، مشاوره دادن و... بهره برد. از کلام معصومان این‌گونه فهمیده می‌شود که صله‌رحم به سادگی ساقط نمی‌شود و تا جایی که می‌توان باید با تدابیر گوناگون سعی در برقراری ارتباط نمود ولو به شکل محدود و مدتی اندک.

برای مطالعه بیشتر:
۱. وصال خویشان (چشم‌اندازی به صله‌رحم درآیات و روایات)، اقبال حسینی نیا.
۲. آداب معاشرت از دیدگاه معصومین (علیهم‌السلام)، حر عاملی، ترجمه محمدعلی فارابی، یعقوب عباسی علی کمر.
۳. اخلاق معاشرت، جواد محدثی.

پی‌نوشت‌ها:
۱. علی بن الحسین امام چهارم، صحیفه سجادیه، قم، الهادی، ۱۳۷۶ ش، دعای ۴۴. «وَ وَفِّقْنَا فِیهِ لِأَنْ نَصِلَ أَرْحَامَنَا بِالْبِرِّ وَ الصِّلَهِ».
۲. سوره نور، آیه ۲۲.
۳. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، تهران،‌دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق، ج۲، ص۱۵۰
۴. همان، ص۱۵۲. صِلَهُ الرَّحِمِ وَ حُسْنُ الْجِوارِ، یعَمِّرانِ الدّیارَ وَ یزیدانِ فِی الاْعْمارِ