عاقبت به خیری
تعریف عاقبت به خیری چیست؟ آیات قرآن در این زمینه کدام است؟ حدیثی از ائمه (علیهم السلام) در این باره داریم؟ آیا اکتسابی هست یا این که در سرنوشت هر کس نوشته شده است؟
عاقبت به خیری می تواند ناظر به زمان مرگ و خروج از دنیا باشد که انسان در حال ایمان کامل و بخشیده شده از گناهان، دنیا را ترک کند.
در قرآن کریم، سرانجام نیک برای «متقین» و پرهیزکاران دانسته شده و رعایت برخی امور، انسان را به چنین سرانجام نیکی می رساند.
آیات قرآن و عاقبت بخیری
«اسْتَعينُوا بِاللَّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقينَ»؛ از خدا يارى جوييد، و استقامت پيشه كنيد، كه زمين از آن خداست، و آن را به هر كس از بندگانش كه بخواهد، واگذار مى كند؛ و سرانجام (نيك) براى پرهيزكاران است.(1)
«وَ أْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَيْها لا نَسْئَلُكَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَ الْعاقِبَةُ لِلتَّقْوى»؛ خانواده خود را به نماز فرمان ده؛ و بر انجام آن شكيبا باش! از تو روزى نمى خواهيم؛ (بلكه) ما به تو روزى مى دهيم؛ و عاقبت نيك براى تقواست.(2)
«تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذينَ لا يُريدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَ لا فَساداً وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقينَ»؛ (آرى،) اين سراى آخر تو را (تنها) براى كسانى قرار مى دهيم كه اراده برترى جويى در زمين و فساد را ندارند؛ و عاقبت نيك براى پرهيزگاران است.(3)
«تِلْكَ مِنْ أَنْباءِ الْغَيْبِ نُوحيها إِلَيْكَ ما كُنْتَ تَعْلَمُها أَنْتَ وَ لا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ هذا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقين»؛ اين ها از خبرهاى غيب است كه به تو (اى پيامبر) وحى مى كنيم؛ نه تو، و نه قومت، اين ها را پيش از اين نمى دانستيد! بنا بر اين، صبر و استقامت كن، كه عاقبت از آن پرهيزگاران است.(4)
دعاهای قرآنی
از جمله دعاهای اولیاء و انبیای الهی در قرآن کریم برای عاقبت به خیری و سرانجام نیک، عبارتند از:
«وَ تَوَفَّنا مَعَ الْأَبْرار»؛ و ما را در زمره نيكوكاران بميران.(5)
«وَ تَوَفَّنا مُسْلِمينَ»؛ و ما را مسلمان بميران.(6)
«تَوَفَّني مُسْلِماً وَ أَلْحِقْني بِالصَّالِحين»؛ مرا در حالى كه تسليم (امر تو) باشم بميران و به صالحان ملحق ساز.(7)
احادیث و عاقبت بخیری
«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَا یَزَالُ الْمُؤْمِنُ خَائِفاً مِنْ سُوءِ الْعَاقِبَهِ لَا یَتَیَقَّنُ الْوُصُولَ إِلَى رِضْوَانِ اللَّهِ حَتَّى یَکُونَ وَقْتُ نَزْعِ رُوحِهِ وَ ظُهُورِ مَلَکِ الْمَوْتِ لَه»؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: مؤمن پیوسته از سوء عاقبت خود بیمناک است و یقین ندارد که آیا مقام خشنودى و رضاى خدا را دریافت خواهد کرد یا نه، تا هنگام مرگ و آمدن ملک الموت.(8)
روایتی دیگر
«عَنِ الرِّضَا (علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ كَتَبَ الصَّادِقُ (علیه السلام) إِلَى بَعْضِ النَّاسِ إِنْ أَرَدْتَ أَنْ يُخْتَمَ بِخَيْرٍ عَمَلُكَ حَتَّى تُقْبَضَ وَ أَنْتَ فِي أَفْضَلِ الْأَعْمَالِ فَعَظِّمْ لِلَّهِ حَقَّهُ أَنْ لَا تَبْذُلَ نَعْمَاءَهُ فِي مَعَاصِيهِ وَ أَنْ تَغْتَرَّ بِحِلْمِهِ عَنْكَ وَ أَكْرِمْ كُلَّ مَنْ وَجَدْتَهُ يَذْكُرُ مِنَّا أَوْ يَنْتَحِلُ مَوَدَّتَنَا»؛ امام رضا (علیه السلام) از پدر بزرگوارشان امام کاظم (علیه السلام) نقل کرده اند که امام صادق (علیه السلام) برای بعضی چنین نوشتند:
اگر مى خواهى كه عملت ختم به خير شود و هنگام مردن با بهترين اعمال بميرى:
حق خدا را پاس داشته، نعمت هايش را در راه معصيت صرف نكن؛
و به سبب بردباريى كه نسبت به تو نشان مى دهد، دچار غرور و غفلت نشو؛
و هر كس را كه ديدى از ما به نيكى ياد مى كند يا از محبت ما دم مى زند گرامى بدار.(9)
دعا و نیایش امام سجاد (علیه السلام) در طلبِ عاقبت به خیری و فرجام نیک
«يَا مَنْ ذِكْرُهُ شَرَفٌ لِلذَّاكِرِينَ، وَ يَا مَنْ شُكْرُهُ فَوْزٌ لِلشَّاكِرِينَ، وَ يَا مَنْ طَاعَتُهُ نَجَاةٌ لِلْمُطِيعِينَ، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اشْغَلْ قُلُوبَنَا بِذِكْرِكَ عَنْ كُلِّ ذِكْرٍ، وَ أَلْسِنَتَنَا بِشُكْرِكَ عَنْ كُلِّ شُكْرٍ، وَ جَوَارِحَنَا بِطَاعَتِكَ عَنْ كُلِّ طَاعَةٍ.
فَإِنْ قَدَّرْتَ لَنَا فَرَاغاً مِنْ شُغْلٍ فَاجْعَلْهُ فَرَاغَ سَلَامَةٍ لَا تُدْرِكُنَا فِيهِ تَبِعَةٌ، وَ لَا تَلْحَقُنَا فِيهِ سَأْمَةٌ، حَتَّى يَنْصَرِفَ عَنَّا كُتَّابُ السَّيِّئَاتِ بِصَحِيفَةٍ خَالِيَةٍ مِنْ ذِكْرِ سَيِّئَاتِنَا، وَ يَتَوَلَّى كُتَّابُ الْحَسَنَاتِ عَنَّا مَسْرُورِينَ بِمَا كَتَبُوا مِنْ حَسَنَاتِنَا.
وَ إِذَا انْقَضَتْ أَيَّامُ حَيَاتِنَا، وَ تَصَرَّمَتْ مُدَدُ أَعْمَارِنَا، وَ اسْتَحْضَرَتْنَا دَعْوَتُكَ الَّتِي لَا بُدَّ مِنْهَا وَ مِنْ إِجَابَتِهَا، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْعَلْ خِتَامَ مَا تُحْصِي عَلَيْنَا كَتَبَةُ أَعْمَالِنَا تَوْبَةً مَقْبُولَةً لَا تُوقِفُنَا بَعْدَهَا عَلَى ذَنْبٍ اجْتَرَحْنَاهُ، وَ لَا مَعْصِيَةٍ اقْتَرَفْنَاهَا.
وَ لَا تَكْشِفْ عَنَّا سِتْراً سَتَرْتَهُ عَلَى رُءُوسِ الْأَشْهَادِ، يَوْمَ تَبْلُو أَخْبَارَ عِبَادِكَ.
إِنَّكَ رَحِيمٌ بِمَنْ دَعَاكَ، وَ مُسْتَجِيبٌ لِمَنْ نَادَاكَ.»
ای آن که یاد تو یادآورانت را بزرگی دهد؛ و ای آن که سپاس تو سپاسگزارانت را رستگار کند؛ و ای آن که فرمانبرداریِ تو، فرمانبردارانت را رهایی بخشد؛ بر محمد و خاندانش درود فرست؛ و با یاد خود، دل های ما را از هر یاد دیگری بپرداز؛ و با سپاس خود، زبان های ما را از هر سپاس دیگر؛ و با فرمانبرداری خود، اعضای ما را از فرمانبرداری دیگران بازدار.
اگر برای ما فراغتی مقدّر کرده ای، آن را فراغتی بی گزند و سالم قرار ده که وبال نیاورد و دل هایمان را نمیراند، تا فرشتگانی که گناهان ما را می نویسند، با کارنامه ای سفید و تهی از تیرگی های گناه از پیش ما به سوی تو برگرداند، و فرشتگانی که کارهای نیک ما را می نویسند، شادمان از آن چه در کارنامه ما نوشته اند، پیش تو آیند.
چون روزهای زندگی ما سپری شود و مدت عمر ما به سر آید و فراخوانِ تو ما را فرا خوانَد ـ همان که از اجابت آن چاره و گریزی نیست ـ بر محمد و خاندانش درود فرست و چنان کن که آن چه فرشتگانِ نویسنده برای ما رقم می زنند، به توبه ای مقبول خاتمه یابد، تا پس از آن ما را به سبب گناهی که کرده ایم و نافرمانی ای که بدان آلوده گشته ایم، باز نداری.
و در آن روز که از رازهای پنهان بندگانت پرده بر می داری، پیش چشمِ همگان، پرده از گناهان ما بر نداری.
تنها تویی که با هر کس تو را بخواند، مهر می ورزی، و به هر کس که تو را ندا دهد، جواب می گویی. (10)
نکته:
در جواب این که آیا عاقبت به خیر شدن، اکتسابی است یا این که در سرنوشت هر کس نوشته شده است، باید گفت با توجه به تعالیم و آموزه های قرآنی و روایی، برای عاقبت به خیری و داشتن سرانجامی نیک؛ روشن می شود که عاقبت به خیری، امری اکتسابی و متوقف بر انتخاب انسان و نوع زندگی دنیوی اوست.
پی نوشت ها:
1. اعراف: 7/ 128.
2. طه: 20/ 132.
3. قصص: 28/ 83.
4. هود: 11/ 49.
5. آل عمران: 3/ 193.
6. اعراف: 7/ 126.
7. یوسف: 12/ 101.
8. حسن بن على(علیه السلام)، التفسير المنسوب إلى الإمام الحسن بن علي العسكري (عليهم السلام)، ناشر: مدرسة الإمام المهدي(عليه السلام) ـ قم، 1409 ه.ق، چاپ اول، ص 239؛ مجلسی، بحار الأنوار، ناشر: دار إحياء التراث العربي ـ بيروت، 1403 ق، چاپ دوم، ج ۲۴، ص ۲۶، ح 4.
9. ابن بابويه، عيون أخبار الرضا (عليه السلام)، محقق/مصحح: لاجوردى، ناشر: نشر جهان ـ تهران، 1378 ق، چاپ اول، ج 2، ص 4، ح 8.
10. علی بن الحسین (علیه السلام)، صحیفه سجادیه، دعای یازدهم.
برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید
