ترس از مقام های خداوند
خداوند در قرآن می فرماید: «وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ»؛ و برای کسی که از مقام پروردگارش بترسد، دو باغ بهشتی است. آیا باید از مقام خدا ترسید؟ منظور از "خاف مقام ربه" در این آیه چیست؟
«مقام ربه» یا به معنای قیام پروردگار است (در صورتی که «مقام» مصدر میمی باشد) و یا به معنای محل قیام پروردگار و مقامى كه مخصوص پروردگار است می باشد (در صورتی که «مقام» اسم مکان باشد). هر دو صورت هم معنایی مشابه و نزدیک به هم دارد و آن این که: خداوند رب و پروردگار بنده اش است و امور او را تدبیر می کند و در هنگامى كه بنده اش عملى انجام مى دهد گویی بالاى سرش ايستاده و ناظر عمل اوست و بر بنده و کارهایش احاطه علمی کامل دارد؛ همه کارهایش را می بیند و می داند و سرانجام هم او را بر آن اعمال محاسبه نموده و جزا می دهد؛ هم چنان كه در جاى ديگر نیز فرمود: «أَ فَمَنْ هُوَ قائِمٌ عَلى كُلِّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ...»؛ مگر آن كه مراقب اعمال همه كس است [با غير او همانند تواند بود].(1) با این توضیح می پرسیم که منظور از «خوف از مقام پروردگار» در این آیه چیست؟ «خوف» مانند «عبادت»، درجاتی دارد؛ برخی از عقاب خدا مى ترسند و از ترس عذاب او، كفر نمى ورزند و گناه نمى كنند و وی را عبادت می کنند؛ یعنی او را عبادت مى كند تا گرفتار عذابش نشود! عبادت چنین کسانی گرچه از نظر فقهی صحیح است اما خالص براى خدا نیست. اين قسم عبادت همانند عبادت بردگانی است كه از ترس شکنجه مولای خود، وی اطاعت مى كنند!. برخی دیگر از بندگان هم، خدا را تنها به طمع ثواب و پاداشی که برای عبادت و اطاعتش می دهد بندگى مى كنند؛ یعنی عبادت مى كنند تا به آن چه از مواهب اخروی که دلخواهشان است برسند! عبادت این افراد هم گرچه از نظر فقهی صحیح است اما باز هم خالص براى خدا نیست و گونه ای تجارت است که کاری می کنند و در برابرش پاداشی می گیرند. خوف در جمله «وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ» ظهور در هيچ يک از اين دو قسم خوف (یعنی خوف از عذاب و نیز خوف از دست دادن لذت هاى بهشتی) ندارد، چون اين دو نوع خوف، غير از خوف از قيام و آگاهى خدا نسبت به اعمال بندگان است، و نيز غير از خوف از مقامى است كه خداى متعال نسبت به بنده اش دارد؛ نتیجه و تأثیر خوف از آگاهى خدا و نيز خوف از مقام پروردگار، این می شود که بنده در برابر ساحت عظمت و كبريايى پروردگار عالمیان، احساس حقارت و مسکنت نماید و او را تنها به خاطر خودش ـ که کمال و جمال مطلق است و عظمت و جلالتی فوق تصوّر دارد ـ عبادت نماید و در برابر او با تمام وجود ابراز عشق و دلداگی نماید؛ نه از ترس دوزخش و نه به شوق بهشتش بلکه خالصا لوجه اللَّه (تبارک و تعالی). دو خوف پیشین (که برای ترس از عذاب یا به جهت از دست دادن نعمات بهشتی بود) ستودنی نیستند، اما این خوف (که خالصا لوجه الله است و منشأش آگاهی و معرفت حقیقی به عظمت و کبریائی و جمال و جلال حق تعالی است) ستودنی است، فلذا در آیه کریمه مورد بحث هم مورد ستایش قرار گرفته و پاداشی افزون برایش مقرر شده است. پس منظور از «من خاف مقام ربه» مخلصینی هستند كه در برابر جلال و جبروت خداى متعال خاضع هستند، و او را نه از ترس جهنم و نه به طمع بهشت، بلکه تنها به خاطر بزرگی و کبریائی خودش عبادت مى كنند و تنها از این نظر از عظمت و مقام بلند او خائف هستند.(2)
ـــــــــــــــــــــ
(1) رعد/ 33.
(2) جهت توضیحات بیشتر رجوع کنید به: الميزان، ج 19، ص 108.
برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید
