اختلاف در قرائات

آيا اختلاف در قرائات، موجب تحريف قرآن نمي‌شود؟
در این زمینه چند مطلب بیان می شود. مطلب اول: خیر، اختلاف قرائات، نه از دیدگاه شیعیان و نه از دیدگاه اهل سنت موجب تحریف قرآن نیست؛ البته اگر تصویر درستی از اختلاف قرائت های قرآن نداشته باشیم، اختلاف قرائت ها هم، نوعی تحریف قرآن به حساب می آید. توجه داشته باشید كه پیامبر اكرم(ص) در اواخر عمر شریف خود دستور نوشتن قرآن هایی با خط بهتر، و بر اساس متن و قرائت صحیح آن، و با نظم و ترتیب آیات سوره ها را دادند. چون این كار با نظارت حضرتش بوده، به طور قطع این تدوین بر متن صحیح و متقن قرآن و دقیقا مطابق همان قرائتی بوده كه توسط جبرئیل(ع) نازل شده است. بعدها نیز خلفاء بر اساس همان متن و قرائت، قرآن فعلی را نوشتند، و نسخه هایی از آن را به عنوان نسخه های مادر به شهرها فرستادند، و دیگران نیز بر اساس همان نسخه های مادر، قرآن ها را استنساخ كردند. مطلب دوم: تا این جا مسلم است كه متن قرآن به هیچ عنوان دستخوش تحریف نشده است؛ كما این كه با این بیان معلوم می شود كه در هنگام وفات پیامبر اكرم(ص) تنها یك قرائت، به طور قطع، در میان مسلمانان، اعتبار داشته است. مشكل از قرن بعد، كم و بیش آغاز شد؛ هنگامی كه عده ای با ادعاهای واهی احیانا قرائت های دیگر را جائز شمردند، و از قرائت رسمی تخطی های جزئی كردند، و قاریانی بوجود آمدند كه هنگام خواندن قرآن احیانا آن را با قرائت های دیگری خواندند. با این وجود توجه داشته باشید كه قرائت رسمی بازمانده از پیامبر(ص) و اصحاب اولیه هنوز هم باقی است، و آن همان قرائت امروزین ـ قرائت عاصم به روایت حفص ـ است؛ و اگر قرائت های دیگری هم هست، این تخطی عده ای از قرائت رسمی و صحیح است، نه آن كه قرائت اصلی در میان قرائت ها فراموش شده باشد، یا قابل شناسایی نباشد. این تخطی عده ای است كه خود معترفند قرائت رسمی اصحاب سلف این نبوده است. لذا به این تحریف نمی گویند. مطلب سوم: بله، عده ای از اهل سنت معتقدند پیامبر(ص) خود اختلاف قرائت ها را تصویب، بلكه تعلیم می داده است. اگر بپذیریم همه قرائت ها تعلیم پیامبر بوده ـ كه البته قول صحیحی نیست ـ باز تحریف قرآن بی معنا است؛ چرا كه این قرائت ها تغییر قرآن نیست؛ كه خود قرآن چنین است. البته همان طور كه بیان شد این قول صحیح نیست؛ و در ابطال آن گفته شده كه چون همه ساله ـ یا لااقل در سال اول و آخر حیات مبارك حضرتش ـ جبرئیل(ع) تمام قرآن را یكجا بر پیغمبر عرضه كرده است، به طور قطع، پیامبر(ص) پس از آخرین نزول، مردم را بر یك قرائت وا داشته اند. این را عده زیادی از دانشمندان اهل سنت هم گفته اند. بعضی از دانشمندان هم گفته اند: معنای تصویب و اجازه پیامبر(ص) نسبت به قرائت های گوناگون این نیست كه آن حضرت اجازه داده باشد آن قرائت ها را به عنوان این كه قرآن چنان نازل شده، ثابت نگهدارند و نویسندگان وحی آن ها را بنویسند و ضبط كنند، بلكه این اجازه نوعی تخفیف و آسان گیری برای بعضی مردم ناتوان، آن هم در حالت مخصوصی بوده است. بنا بر این، بر فرض كه در آغاز امر، پیامبر تا جائی كه با بلاغت بیانی و مفاهیم و معانی حقیقی قرآن مخالف نباشد، در بعضی الفاظ به برخی افراد اجازه قرائت به وجهی دیگر داده باشند، بعدها مسلمان ها را موظف فرمودند كه فقط به قرائتی كه قرآن بر آن نازل شده است، بخوانند.(1) بنابر این: اولا، اختلاف قرائت های قرآن امری مربوط به خطای عده ای از قرائت رسمی قرآن است، با توجه و علم به قرائت رسمی. ثانیا، قرائت ها با این تعریف دیگر تحریف نیست، بلكه انحراف عده ای از روش صحیح قرائت است. مطلب چهارم: اختلاف در قرائت ها در حدی نیست كه حقیقت مفهوم را مخدوش كند، و یا از بین ببرد؛ و لذا بنا به نظر بعضی از فقها، قرائت قرآن ـ چه در نماز و چه در غیر آن ـ بر طبق هر یك از قرائت های متعارف و معمول زمان اهل بیت (علیهم السلام) روا و جایز می باشد؛ چنان كه هم اكنون نیز همان قرائت های معروف، مورد عمل می باشد. هم چنین این قرائت های معتبر هیچ گونه تغییری از جهت رسم الخط در قرآن ایجاد نمی كند تا باعث تحریف در كتابت قرآن شود.(2) مطلب پنجم: اساساً محور بحث در مساله تحریف و عدم تحریف قرآن، تحریف به زیاده و نقصان است، یعنی چیزی بر قرآن افزوده و یا از آن كاسته شود؛ وگرنه، با وجود قرآن واحد و معین، تحریف هایی مثل تحریف معنوی ـ یا تفسیر به رأی ـ در قرآن می تواند واقع شود، یعنی یك مفسر می تواند معنای نادرستی از قرآن برداشت كند؛ ولی این مساله خدشه ای به مصونیت قرآن از تحریف وارد نمی كند. چرا كه اگر كسی برداشت نادرستی از قرآن داشته باشد، معنایش این نیست كه دیگر كسی معنای درست را نمی فهمد و قدرت تشخیص معنای درست و صحیح از بین می رود؛ یا اگر كسی كلمه ای را به شیوه غیر معمول ـ یا تحریف در قرائت ـ بخواند، معنایش این نیست كه دیگر قرائت شناخته شده بین مسلمین كنار می رود و قرآن دگرگون می شود. زیرا بالاخره در میان قرائت های مختلف، قرائت صحیح وجود دارد، و اصل آن از بین نرفته است، تا چیز دیگری جانشین آن شده باشد.(3)

__________

(1) تفسیر نوین، محمد تقی شریعتی، مقدمه، ص 28.

(2) تاریخ قرآن كریم، سید محمد باقر حجتی، ص 247.

(3) مصونیت قرآن از تحریف، آیةالله معرفت،ص 22.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید