وضعیت روح هنگام دفن بدن

پرسش:
1. بعضی ها وصیت می کنند آن ها را شبانه خاک نکنند! مگر روح می فهمد شب است یا روز؟
2. آیا روح از تمامی مراسم های ترحیم اگاهی دارد و آیا خواندن نماز و دعا موجب آرامش روح می شود؟
3. تلقین دادن و مراسمی که هنگام تدفین انجام می شود چه تاثیری دارد؟ آیا می تواند جلوی ترسی که روح از مکان جدید دارد را بگیرد؟
4. آیا موقع فاتحه خواندن، زدن سنگ بر قبر ایرادی دارد؟

پاسخ:
به ترتیب به سؤال هایی که مطرح فرموده اید، پاسخ داده می شود.

دفن شبانه؛
دفن شبانه میت، از نظر روایات معصومین (علیهم السلام)، منع و ممنوعیتی ندارد؛ افزون بر این که توصیه هم شده ایم تا در دفن اموات تعجیل نموده و آن را به تأخیر نیندازیم.
به این روایات توجه فرمایید:
«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)‏ كَرَامَةُ الْمَيِّتِ تَعْجِيلُه‏»؛ رسول خدا (صلى اللّٰه عليه و آله) فرمودند: كرامت و تعظيم ميت، آن است كه او را زود به قبر برسانند.(1)
«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)‏ لَا أُلْفِيَنَّ مِنْكُمْ رَجُلًا مَاتَ‏ لَهُ‏ مَيِّتٌ‏ لَيْلًا فَانْتَظَرَ بِهِ‏ الصُّبْحَ‏ وَ لَا رَجُلًا مَاتَ لَهُ مَيِّتٌ نَهَاراً فَانْتَظَرَ بِهِ اللَّيْلَ لَا تَنْتَظِرُوا بِمَوْتَاكُمْ طُلُوعَ الشَّمْسِ وَ لَا غُرُوبَهَا عَجِّلُوا بِهِمْ إِلَى مَضَاجِعِهِمْ يَرْحَمُكُمُ اللَّهُ»؛ رسول خدا (صلى اللّٰه عليه و آله) فرمودند: مبادا هرگز كسى از شما را بيابم (يا نيابم کسی از شما را كه چنين كرده باشد)، مرده ‌اى داشته كه شب از دنيا رفته و او انتظار صبح بكشد تا او را تجهيز و تدفين كنند يا كسى مرده اش در روز از دنيا رفته او انتظار فرا رسيدن شب را بكشد و كارى براى ميت انجام ندهد. براى مردگان خود انتظار طلوع يا غروب آفتاب را نكشيد بلكه در مورد آن ها شتاب كنيد و به زودى آن ها را به آرامگاهشان برسانيد تا خداوند عزّ و جلّ‌ شما را مورد رحمت خويش قرار دهد.(2)
البته ممکن است به جهت این که در روز، تعداد مؤمنینِ بیشتری امکان حضور در تشییع جنازه را پیدا می کنند و طلب مغفرت بیشتری برای میت انجام می شود، شخص چنین وصیتی می کند
و یا این که اگر دفن در روز انجام شود، امکان آمادگی برای توجه به نماز «لیلة الدفن» بیشتر است زیرا در روز، کارهای دفن تمام شده و فرصت و فراغت بیشتری وجود دارد تا مبادا نماز شب اول قبر، فراموش شود یا فرصت انجامش نباشد.
شاید هم به خاطر این تصور است که برای اموات بهتر است شب ها زائری نداشته باشند تا بتوانند از نعمت های الهی بهره مند شوند؛ در این زمینه روایت داریم.(3) از این روایت استفاده می شود که ارواح مؤمنان از ابتدای شب تا طلوع آفتاب، متنعم در نعمت های الهی هستند، نعمت هایی که در روز از آن محروم هستند؛ لذا گفته شده که شب هنگام به زیارت مردگان نروید تا آنان بتوانند از نعمت ‌های در شب استفاده کنند.
نکته:
وجود چنین روایاتی شاید این تصور را ایجاد کرده است که برای رفتن به قبرستان یا برای دفن اموات، روز بهتر از شب است؛ و الا همان طور که عرض شد، منعی برای دفن شبانه نداریم و حتی توصیه هم شده که در صورت امکان و بدون دلیل، دفن میت را به تاخیر نیندازید.
در هر صورت، در جایی که میت وصیتی کرده است، طبق همان عمل شود.

مراسم ترحیم؛
در باره برگزاری مراسم ها می توان گفت روح در جریان امور دنیوی مثل زمان یا چگونگی برگزاری مراسم و... قرار نمی گیرد ولی ثوابی که از برگزاری آن مراسم، مثل ثواب فاتحه و قرآن خوانی، طلب مغفرت، دادن خیرات و... حاصل می شود، به او می رسد و او را متنعم و مسرور می کند. لذا آن چه به روح میت می رسد، آن ثوابی است که از آن مجلس، حاصل شده است و قطعا برای میت مفید است و در احوالات آن، تأثیرگذار بوده و موجب گشایش و آسایش برای او و حتی باعث رفع گرفتاری و راحتی از سختی های بعد از مرگ است.

تلقین میت؛
یکی از فلسفه های تلقین، همین آمادگی و آرامش پیدا کردن روح است؛ زیرا این روح مدتی زیادی به دنیا تعلق داشته و با مرگ، در بهت و حیطرت بسیاری قرار گرفته و وحشت زده است؛ حتی برخی افراد به علت تعلق زیادشان به دنیا، هنوز قبول نکرده اند که مرده اند و در سردرگرمی و ابهام هستند؛ این تلقین به آنان کمک می کند تا بفهمند مرده اند و آن چه در دنیا از مرگ و قیامت و ... به آن ها گفته شده بود، همه حق و حقیقت بوده است؛ لذا تلقین، به نوعی تنبه و آماده سازی میت است.
از این رو باید گفت تلقین، موجب بخشش گناهان و باعث آرامش میت و نیز موجب کاهش ترس و اضطراب روح شود.
به این روایات توجه فرمایید:
«قَالَ النَّبِيُّ (صلی الله علیه و آله)‏ لَقِّنُوا مَوْتَاكُمْ‏ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَإِنَّهَا تَهْدِمُ الْخَطَايَا قَالَ كَيْفَ مَنْ قَالَهَا فِي حَيَاتِهِ قَالَ هِيَ أَهْدَمُ وَ أَهْدَمُ»؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: مردگان خود را با «لا اله الا الله» تلقین کنید، زیرا خطاها و گناهان را از بین می برد. عرض شد: ای رسول خدا! کسی که آن را در حال حیات و زنده بودن بگوید، چه حکمی دارد؟ فرمودند: این (ذکر) گناهان را در هر حال از بین می برد و از بین می برد. (4)
در روایت مشابهی در ادامه آمده: «... إِنَّ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ أُنْسٌ لِلْمُؤْمِنِ فِي حَيَاتِهِ وَ عِنْدَ مَوْتِهِ وَ حِينَ يُبْعَثُ»؛ براستی که «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» انس مؤمن در زندگی، مرگ و بر انگیختن اوست.(5)
روایتی دیگر؛ «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)‏ لَقِّنُوا مَوْتَاكُمْ‏ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَإِنَّهَا لَتَسُرُّ الْمُؤْمِنَ حِينَ يَمْرُقُ مِنْ قَبْرِهِ ...»؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: مردگان خود را با «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» تلقین کنید، زیرا باعث شادی و روسفیدی مؤمن هنگام برانگیخته شدن از قبر می شود.(6)

فاتحه و زدن سنگ بر قبر؛
سنگ زدن بر روی قبر در موقع فاتحه خوانی، گرچه سند شرعی ندارد ولی انجام آن نیز گناه محسوب نمی شود و منع شرعی نداریم.
دست گذاشتن روی قبر، هنگام فاتحه خوانی، مورد تایید روایات و جایز است.(7)

پی نوشت ها:
1. ابن بابويه، من لا يحضره الفقيه‏، محقق/مصحح: غفارى، ناشر: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‏، ـ قم، 1413ق، ‏چاپ دوم‏، ج ‏1، ص 140، ح 385.
2. همان، ج ‏1، ص 140، ح 386؛ کلینی، الكافي، محقق/مصحح: غفاری و آخوندی، انتشارات دارالکتب اسلامیه ـ تهران، 1407ق، چاپ چهارم، ج ‏3، ص 137، ح 1.
3. الكافي، پیشین، ج ‏3، ص 246، ح 1.
4. برقى، المحاسن‏، محقق/مصحح: محدث، ناشر: دار الكتب الإسلامية ـ قم‏، 1371 ق‏، چاپ دوم‏، ج ‏1، ص 34، باب 22، ح 27.
5. ابن بابويه، محمد بن على‏، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال‏، ناشر: دار الشريف الرضي للنشر ـ قم‏، 1406 ق‏، چاپ دوم‏، ص 2.
6. کوفی، تفسیر فرات كوفی، وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی، مؤسسة الطبع و النشر ـ تهران، ص 369؛ ح 500.
7. کافی، پیشین، ج 3، ص 229، ح 8.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید