سجیل و ابابیل

پرنده ی ابابیل در سوره فيل، چه نوع پرنده ای است و سجیل چیست؟

این‌ کلمه (ابابیل) از الفاظ نادر است‌ و تنها یک‌بار در قرآن در سوره فیل که به داستان حمله سپاه فیل به مکه و نابودى آن‌ها به‌ وسیله گروهى از پرندگان پرداخته، به کار رفته‌ است: «وَ‌ أرسَلَ عَلَیهِم طَیراً أبابِیل»؛ بر سر آن‌ها دسته‌دسته پرندگانى را فرستاد.(1) ابابیل به معنای دسته، دسته‌ها، گروه‌ها و گروه‌های پراکنده است. برخی مفرد آن را اَبّیل دانسته و برخی معتقدند که ابابیل جمعی است که مفرد ندارد و این نظر را به ابوعبیده و فرا نسبت داده‌ اند.(2) واژه ابابیل یک‌بار در قرآن «وَأَرْ‌سَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرً‌ا أَبَابِيلَ»(3) به کار رفته است(4) ابابیل نام پرنده نیست. منظور قرآن از تعبیر «طَيْراً أَبابيل‏» پرندگانی است که گروه گروه از هر طرف به سوی اصحاب فیل آمدند و سپاهیان ابرهه را سنگباران کردند(5)در فرهنگ عامیانه فارسی ابابیل به خود پرندگان اشاره دارد نه معنای وصفی آن‌ها.(6) درباه نوع، شکل و جزئیات مربوط به این پرندگان بین مفسران اختلاف است؛ بیشتر مفسران ابابیل را پرستو یا شبیه آن و برخی نیز خفاش یا از نوع دیگر پرندگان دانسته‌ اند.(7) گفته شده کبوتران مکه از نوع آن‌ها هستند طبری می گوید رنگ این پرندگان سفید یا سیاه و یا سبز، منقارشان زرد و چنگال‌های آن‌ها شبیه چنگال سگان بوده است.(8) از امام باقر (علیه السلام ) نقل شده که ابابیل سر و چنگال‌هایی چون سر و چنگال درندگان داشتند که پیش از آن دیده نشده بود و پس از آن نیز دیده نشد.(9) همچنین این مرغان به شکل زنبور عسل، سیاه سر، دراز گردن و سرخ منقار توصیف شده اند.(10) «فخر رازی» در جمع بین اختلاف‌ها، می گوید: چون این پرندگان دسته دسته بودند، شاید هر دسته شکلی داشته و هر کسی آنچه را که دیده وصف کرده است.(11) سِجِّیل، به معنای سنگ‌گِل، ویژگی سنگ‌هایی بود که خدا با آنها قوم لوط و اصحاب فیل را عذاب کرد. واژه سِجِّیل، سه بار در قرآن به کار رفته است، یکبار در ماجرای اصحاب کهف و دو بار در داستان قوم لوط بکار رفته است. سجیل در لغت به معنای سنگ‌گِل آمده است. گفته شده اصل آن از فارسی وارد زبان عربی شده است.(12) مفسران سجیل را به معنای سنگ‌گل دانسته‌ اند، که خدا با آن قوم لوط و اصحاب فیل را عذاب کرده است. علامه طباطبایی نقل کرده، برخی سجیل را به معنای آتش و برخی دیگر اصل آن یعنی سجل را به معنای کتاب دانسته در این صورت منظور سنگ‌هایی بوده که بر آنها چیزی نوشته بود؛ و در مجمع البیان هم آمده که گفته شده بر هر سنگی که ابابیل به سوی سپاهیان ابرهه می‌انداختند، نام یکی از اصحاب فیل نوشته شده بود.(13)

پی نوشت ها :

1. آلوسی‌، محمود، روح‌المعانی‌، بیروت‌، داراحیاء التراث‌ العربی ، ج۳۰، ص۲۳۶.ذیل سوره فیل.

2. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق: محمدجعفر یاحقی، محمدمهدی ناصح، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، ۱۴۰۸ق.ج۲۰، ص۴۱۰.

3. سوره فیل، آیه 3 .

4. طباطبایی، علامه سید محمد حسین ، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۳۶۲؛ آیت الله مکارم شیرازی ، ناصر، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴.ش ، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه ،ج۲۷، ص۳۳۶-۳۳۷.

5. دهخدا ، لغتنامه، نسخه بازبینی 5 بهمن 1395 شمسی.

6. تفسیر نمونه، همان ؛ سبزواری نجفی محمد بن حبیب الله، الجدید فی تفسیر القرآن المجید،، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، ۱۴۰۶ ق، چاپ اول ، ج۷، ص۴۱۸.

7. روح المعانی، همان.

8. طبری، محمد بن جریر،جامع البیان تفسیر القرآن، دار المعرفةمحل نشر:بیروت - لبنان،۱۴۱۲ق، ج۳۰، ص۱۹۳.

9. کلینی،محمد بن یعقوب ، الکافی،تهران، دارالاکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۸۴.

10. روض الجنان، همان.

11. محمّد بن عمر بن الحسن بن الحسين التيمي البكري(فخر رازی)مکتب تحقیق دار احیاء التراث العربیناشر:دار احياء التراث العربيمحل نشر:بیروت - لبنان ،ج10 ، ص۲۹۳.

12. ابن منظور، محمد بن مکر، ناشر دار صادرمحل نشر:بیروت - لبنان، ۱۴۱۴ق، ج۱۱، ص۳۲۷.

13. ر.ک: المیزان، همان، ج۱۰، ص۳۴۴-۳۴۵؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۲۸۲.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید