حق النفس
لطفا در مورد حق النفس توضیحاتی بفرمایید.
در آموزه های دینی از سه حق که «حق الله»، «حق الناس» و «حق النفس» باشد، نام برده شده است. ما نسبت به خالق يك مسئوليتی داريم و نسبت به مردم يك مسئوليتی، همچنين نسبت به خود نيز مسئوليت داريم.
حق النفس به معنای حق خودمان است، چون نفس به معنای ذات و به معنای حقيقت انسان است و حق النفس، حقی است که نفس و جان انسان بر وی دارد و رعایت آن ضروری است.
اين نوع حقوق يعنی حق نفس و اعضاء انسان، بدين معناست كه اگر انسان بدان ها توجه نكند، در واقع به خود ظلم كرده و ضررش به خودش بر مي گردد.
براى اداى حق نفس، حقى كه انسان نسبت به خود دارد، بايد اول خود نفس را به دقت شناخت؛ چرا كه اگر انسان نفس خود را بشناسد، ناگزير حقوق نفس را هم شناخته و براى اداى آنها اهتمام خواهد ورزيد.
يكي از حقوق كه در آن رساله نوراني امام سجاد (علیه السلام) آمده و براي همگان آموزنده و مفيد است جريان حقوق نفس است كه به چند نمونه از آن حقوق اشاره مي شود حضرت در این باره فرموده است:
«حَقُ نَفْسِكَ عَلَيْكَ أَنْ تَسْتَعْمِلَهَا بِطَاعَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ حَقُّ اللِّسَانِ إِكْرَامُهُ عَنِ الْخَنَا وَ تَعْوِيدُهُ الْخَيْرَ وَ تَرْكُ الْفُضُولِ الَّتِي لَا فَائِدَةَ لَهَا وَ الْبِرُّ بِالنَّاسِ وَ حُسْنُ الْقَوْلِ فِيهِمْ وَ حَقُّ السَّمْعِ تَنْزِيهُهُ عَنْ سَمَاعِ الْغِيبَةِ وَ سَمَاعِ مَا لَا يَحِلُّ سَمَاعُهُ وَ حَقُّ الْبَصَرِ أَنْ تَغُضَّهُ عَمَّا لَا يَحِلُّ لَكَ وَ تَعْتَبِرَ بِالنَّظَرِ بِهِ وَ حَقُّ يَدِكَ أَنْ لَا تَبْسُطَهَا إِلَى مَا لَا يَحِلُّ لَكَ وَ حَقُّ رِجْلَيْكَ أَنْ لَا تَمْشِيَ بِهِمَا إِلَى مَا لَا يَحِلُّ لَكَ فَبِهِمَا تَقِفُ عَلَى الصِّرَاطِ فَانْظُرْ أَنْ لَا تَزِلَّا بِكَ فَتَرَدَّى فِي النَّارِ وَ حَقُّ بَطْنِكَ أَنْ لَا تَجْعَلَهُ وِعَاءً لِلْحَرَامِ وَ لَا تَزِيدَ عَلَى الشِّبَعِ وَ حَقُّ فَرْجِكَ أَنْ تُحْصِنَهُ عَنِ الزِّنَا وَ تَحْفَظَهُ مِنْ أَنْ يُنْظَرَ إِلَيْهِ وَ حَقُّ الصَّلَاةِ أَنْ تَعْلَمَ أَنَّهَا وِفَادَةٌ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَنْتَ فِيهَا قَائِمٌ بَيْنَ يَدَي اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِذَا عَلِمْتَ ذَلِكَ قُمْتَ مَقَامَ الْعَبْدِ الذَّلِيلِ الْحَقِيرِ الرَّاغِبِ الرَّاهِبِ الرَّاجِي الْخَائِفِ الْمُسْتَكِينِ الْمُتَضَرِّعِ الْمُعَظِّمِ لِمَنْ كَانَ بَيْنَ يَدَيْهِ بِالسُّكُونِ وَ الْوَقَارِ وَ تُقْبِلَ عَلَيْهَا بِقَلْبِكَ وَ تُقِيمَهَا بِحُدُودِهَا وَ حُقُوقِها (1)
حق نفس تو بر تو این است که آن را طاعت خدا بداری. حق زبان بازداشتن آن است از سخن زشت، و خوی دادن آن بر (گفتار) نیک و واگذاشتن آن چه در آن سودی نیست، و نیکویی به مردم و سخن نیک در باره آنان گفتن، و حق گوش بازداشتن آن است از شنودن غیبت و آن چه شنیدنش روا نیست. حق چشمت اين است كه از هر چه روا نيست آن را بپوشانی و با نگریستن بدان، پند گیری و حق دو پای تو آن است که بدان ها در آن جا که بر تو روا نیست، نروی؛ چه، با این دو پاست که بر صراط می ایستی. پس بنگر که تو را نلغزانند که در آتش بیفتی...
حق دست آن است که آن را در آنچه بر تو روا نیست، نگشایی. حق شکم تو این است که آن را ظرف حرام نسازی و بیش از سیری نخوری. حق عورت این است که آن را از زنا بازداری و آن را از دیده ها بپوشانی. و حق نماز این است که بدانى که آن کوچ کردن به سوى خدا عزّوجلّ است و تو در هنگام نماز در برابر خداى عزّوجلّ ایستاده اى. وقتی این معنى و موقعیت را دانستى، در موضع بنده اى مى‌‌ایستى که ذلیل و بی مقدار و آرزومند و ترسان و امیدوار و بیمناک و فروتن و التماس کننده است و خداوند تعالی را که در برابر او ایستاده است با سکون و وقار خود، بزرگ می دارد و در این حال از صمیم قلب به نماز رو مى آورى و آن را با حدود و حقوقش به پا می دارى.»
به طور کلی یعنی وجودت را وقف اطاعت خدا کنى، حق زبان، گوش، چشم، دست، پا، شکم و اندام را ادا کنى و از خدا در این راه کمک خواهى.
همانطور كه می دانيد ما مكرراً در آيات قرآن مي‌خوانيم كه مواظب نفس خود باشيد.
«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْليكُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ (2) اى كسانى كه ايمان آورده ايد خود و خانواده خويش را از آتشى كه هيزم آن انسان ها و سنگ ها است نگهداريد.»
يا در قرآن می خوانيم: «إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها (3) اگر نيكی كنيد به خود می كنيد و اگر بدی كنيد به خود می كنيد.» یا «وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ (4) و اینکه برای انسان جز آنچه تلاش کرده [هیچ نصیب و بهره ای] نیست.»
مجموعه اين آيات می رساند كه معنای حق نفس يعنی حقوق و وظايفی كه يك انسان نسبت به خود دارد.
بنابراین مقصود از «حق نفس» رعایت امور مربوط به جسم و روح است؛ بدین معنا که همان گونه که اهتمام به حقوق خداوند و مردم ضروری است، اموری که به سلامت جسمی و روحی انسان کمک می نماید، نیز باید مورد توجه قرار گیرد تا در مسیر بندگی خداوند موفق بود.
پی نوشت ها:
1. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1413 ق، ج 2، ص 619.
2. تحریم/ 6.
3. الاسراء/ 7.
4. نجم/ 39.
برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید
