جمع آوری قرآن

با وجود اهمیت قرآن کریم چرا پیغمبر (صلی الله علیه و آله) قرآن را جمع آوری نکردند؟
بین مفسران و عالمان قرآن، در باره جمع آوری قرآن به صورت کتاب (همین گونه که اکنون موجود است)، اختلاف است: 1. برخی بر این نظرند که جمع آوری قرآن به صورت کتاب، قبل از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله) و به دستور آن حضرت انجام شده است. از جمله این افراد از معاصرین، مرحوم آیت الله خویی است. ایشان در کتاب "البیان فی تفسیر القرآن" همه 22 روایتی که قائلین به جمع قرآن بعد از رحلت پیامبر، به آن استناد کرده اند، را آورده و در بیانی مفصل، آن ها را مردود دانسته است.(1) 2. برخی دیگر بر این نظرند که جمع قرآن به صورت کتاب، پس از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله) انجام شده است. از جمله معاصرین، علامه طباطبایی(ره)، از این گروه است. ایشان می گويد: به طور مسلم، جمع آوری قرآن به صورت کتاب، بعد از درگذشت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اتفاق افتاده است.(2) هر کدام از این دو گروه برای خود مستنداتی دارند که در کتب علوم قرآنی بطور مفصل به آن ها پرداخته شده است. یکی از استدلال های گروه اول، بر جمع قرآن در زمان پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله)، این است که به حكم عقل، قرآن بايد قبل از رحلت، جمع‏ آوری شده باشد. چگونه می توان باور داشت كه پيامبر با آن همت‏ والا و عالی در آموزش و نگارش قرآن، در گردآوری آن بی ‏تفاوت بمانند، و قرآنی را كه اصلی ‏ترين منبع دين است بدون تنظيم رها نمايند.(3) برخی از استدلال های قائلین به جمع آوری قرآن پس از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز چنین است: 1. مساله جمع ‏آورى قرآن، امرى تاريخى است، و شواهد تاريخى، جمع ‏آورى قرآن به صورت مصحف (در یک جلد مثل قرآن موجود) را پس از رحلت پيامبر (صلی الله علیه و آله) اثبات مى ‏كنند، کما این که "زيد بن ثابت" كه خود از كاتبان وحى بود، گفته است: «قبض النبي(ص) و لم يكن القرآن جمع في شي‏ء»؛ پيامبر رحلت فرمود، در حالى كه قرآن در مصحفى جمع ‏آورى نشده بود.(4) 2. تدريجى بودن نزول قرآن و استمرار نزول وحى تا اواخر حيات پيامبر (صلی الله علیه و آله) مانع از جمع قرآن مى ‏شده است و چون همواره انتظار نزول آيات و سوره‏ ها وجود داشته، پيامبر خود اقدام به مرتب نمودن سوره‏ ها ننموده اند. 3. اگر قرآن به همين ترتيب فعلى در زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) جمع شده بود، پس چرا حضرت علی (علیه السلام) اقدام به جمع ‏آورى نمودند؟ چرا پيامبر (صلی الله علیه و آله) به على (علیه السلام) دستور جمع‏ آورى قرآن پس از رحلت را صادر نمودند؟ 4. اگر قرآن در دوره پيامبر (صلی الله علیه و آله) و به همين ترتيب كنونى تنظيم گرديد، چرا حضرت على (علیه السلام) قرآن را بر اساس ترتيب نزول (الاول فالاول) جمع نمودند؟ آيا مى ‏توان باور داشت كه قرآن جمع ‏آورى شده بود، ولى على (علیه السلام) شيوه جمع‏ آورى خود را بر آن ‏چه پيامبر (صلی الله علیه و آله) جمع نموده بود ترجيح دادند!؟ 5. برخی ديگر از بزرگان صحابه نيز هر يک قرآن مخصوصى براى خود تنظيم نمودند. اين مصاحف گاه در چينش و تنظيم سوره‏ ها، با يكديگر اختلاف دارند. اگر قرآن در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) جمع آوری شده بود نباید در قرآن های آن ها این اختلاف ها باشد. علامه طباطبایى در بيانى قاطع در زمينه جمع ‏آورى قرآن مى‏ گويد: تأليف قرآن و جمع‏ آورى آن به صورت مصحف، قطعا پس از رحلت صورت گرفته است(5).(6)

_____________

(1) البيان فی تفسير القرآن، ص‏ 238 ـ 257.

(2) الميزان فی تفسير القرآن، ج 12، ص ‏120.

(3) البيان فی تفسير القرآن، ص ‏216.

(4) الإتقان فی علوم القرآن، ج ‏1، ص 207.

(5) المیزان، ج 12، ص 128.

(6) ر.ک: درسنامه علوم قرآنی، جوان آراسته، فصل سوم.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید