احسن الخالقین

آیا آیه ۵۷ سوره غافر خلقت انسان را زیر سوال برده است؟ خداوند برای خلقت انسان به خود، احسنت فرمود؛ در حالی که این آیه، خلقت آسمان ها و زمین را از خلقت مردم بزرگتر معرفی می کند.

اگر به مراحل خلقت انسان که در سوره مبارکه مؤمنون آمده، نگاه دقیقی بیاندازید متوجه خواهید شد صرفا برای یک بخش از خلقت انسان، خداوند خود را احسن الخالقین نامیده است: «...ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ» ...آنگاه [جنين را در] آفرينشى ديگر پديد آورديم آفرين باد بر خدا كه بهترين آفرينندگان است.(1) استاد جوادی آملی می فرمایند: "همهٴ حيوانات تا اين محدوده مساوي انسان‌اند يعني حيوانات نطفه‌اند، علقه مي‌شوند، مضغه مي‌شوند، عظام مي‌شوند، ﴿فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْماً﴾ مي‌شوند، يك روحِ حيواني هم به آنها داده مي‌شود...؛ اما وقتي مرز انسان و دام از هم جدا شد ﴿ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقاً آخَرَ﴾ شد، فرمود: ﴿فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ﴾"(2) یعنی خداوند برای خلق نطفه و خلق علقه و مضغه و عظام و لحم، خود را "احسن الخالقین" نخواند، بلکه وقتی فرمود "فأنشاناه خلقا آخر" به خود لقب "احسن الخالقین" داد... ، این "انشاء خلق آخر" یعنی بالا آوردن و رفعت بخشیدن، یا رساندن این مجموعه استخوانی گوشت روییده بر آن، به خلقتی دیگر است. درآیه 57 سوره مبارکه غافر می خوانیم: «لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَكْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ»؛ قطعا آفرينش آسمان ها و زمين بزرگتر [و شكوهمندتر] از آفرينش مردم است ولى بيشتر مردم نمى‏ دانند.(3) در ادامه توضیحات ، استاد جوادی آملی می فرمایند: "اگر آن ﴿خَلْقاً آخَرَ﴾ را رعايت نكرديد در رديف همينها هستيد؛ اگر در رديف همينها هستيد، آسمان از شما بزرگ‌تر است، زمين از شما بزرگ‌تر است؛ «ءَأَنتُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمِ السَّماءُ بَنَاهَا» آيا آفرينش شما دشوارتر است‏ يا آسمانى كه [او] آن را برپا كرده(4) شما اگر آن شرف انساني را نداشته باشيد به چه چيزي مي‌نازيد؟! لقمان حكيم در اثر داشتن حكمت، آن وصيّت را كرده ﴿...إِنَّكَ لَن تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَلَن تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولاً﴾... چرا كه هرگز زمين را نمى‏ توانى شكافت و در بلندى به كوه ها نمى‏ توانى رسيد(5) زمين از تو مهم‌تر است، كوه از تو مهم‌تر است، اين تپّه‌ها از تو بزرگ‌ترند، چه رسد به آسمان و زمين. تو اگر همين هستي كه حيوان دارد، همه از تو بزرگ‌ترند سنگين‌ترند. اگر ﴿ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقاً آخَرَ﴾ شد، چيزي در تو هست، بارِ امانتي را مي‌كِشي كه آسمان و زمين نمي‌كِشند، بنابراين اين ﴿خَلْقاً آخَرَ﴾ بارِ فراواني دارد كه اگر آ‌ن را كسي نداشت زمين از او سنگين‌تر، آسمان از او سنگين‌تر اين تپّه‌ها از او بزرگ‌تر. ﴿إِنَّكَ لَن تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَلَن تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولاً﴾ جزء نصايح حكيمانهٴ لقمان است؛ ﴿ءَأَنتُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمِ السَّماءُ بَنَاهَا﴾ از بيانات قرآن كريم است؛ ولي اگر ﴿خَلْقاً آخَرَ﴾ را داشتي، آن روح ملكوتي را داشتي، انسانيّت را داشتي از همهٴ اينها بالاتري." به عبارتی انسان منهای آن روح ملکوتی، از کوه و تپه و آسمان و زمین کوچکتراست، اگر بحث فقط ناظر به بعد جسمانی خلقت باشد بله، آفرینش آسمان ها و زمین از آفرینش جسم انسان، بزرگترند؛ اما بنابر آنچه در خصوص "فأَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ" عرض شد، این روح ملکوتی انسان است که بر تمامی مخلوقات الهی شرافت داشته و هیچکدام به پای آن نمی رسند.(6)

پی نوشت ها:

1. مومنون/ 14.

2. استاد جوادی آملی، پرتال اسراء، تفسیر سوره مبارکه مومنون، جلسه 11.

3. غافر/ 57.

4. نازعات/ 27.

5. اسراء/ 37.

6. پرتال اسراء، همان، جلسه 10.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید