فلسفه غیبت امام دوازدهم (علیه السلام)
پرسش:
فلسفه غیبت امام دوازدهم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) چیست؟
پاسخ:
اعتقاد به امام منجی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) که با ظهورش جهان از عدل و داد پر می‌شود، از عقاید مشترک مسلمانان است. این باور در نظام فکری شیعه امامیه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. شیعیان بر این باورند، امام دوازدهم که فرزند امام حسن عسکری (علیه‌السلام) است، امام منجی است. در منابع روایی شیعه، فلسفه و حکمت‌های بسیاری در خصوص غیبت امام دوازدهم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بیان‌شده است که در این جا به نحو اختصار به دو حکمت مهم اشاره می‌شود:
۱-حفظ جان امام
حضور انسان الهی، همواره خطری جدی برای سران ظلم و تباهی بوده و غالباً پیامبران و صاحب منصبان الهی در مسیر هدایت بشریت به دست جباران زمان خود به شهادت رسیده‌اند. از سوی دیگر بر اساس عقاید امامیه، امام دوازدهم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) آخرین ذخیره الهی است که باید برای تحقق عدالت جهانی - که وعده حتمی خداوند است - باقی بماند.
درنتیجه خداوند به جهت حفظ جان امام دوازدهم، ایشان را در پرده غیبت قرار داد تا به نحو متعارف و معمول در منظر دیگران حاضر نباشد وگرنه او نیز بی‌شک مانند پدران بزرگوارش، از شهادت در مسیر تحقّق اهداف الهی استقبال می‌کند.
از این‌رو در منابع شیعیان «حفظ جان امام» یکی از علت‌های اصلی برای غیبت امام دوازدهم است.(۱) به عنوان نمونه از امام حسن عسکری (علیه‌السلام) (امام یازدهم) این‌گونه روایت‌شده است که:
«بنی‌امیه و بنی‌عباس، شمشیرهای خود را برای ما تیز کردند؛ زیرا خوب می‌دانستند که آن‌ها در خلافت حقی ندارند. آنان از ترس اینکه خلافت به‌جای خود برگردد و در میان صاحبان اصلی‌اش مستقر شود، به کشتن اهل‌بیت پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) و از بین بردم سلاله آن حضرت، همت گماشتند تا شاید از ولادت حضرت قائم جلوگیری کنند و یا او را به قتل برسانند؛ ولی خداوند اراده کرد که او را بر احدی از دشمنان آشکار نکند و نور خود را به اتمام رساند؛ اگرچه مشرکان خوش ندارند».(۲)
۲-قدرشناسی انسان‌ها
یکی از حکمت‌ها و اسرار مهم غیبت امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، توجّه بیشتر مردم، به قدر و منزلت آن موعود امت‌ها است. پس از آن همه قدر ناشناسی که در طول تاریخ نسبت به مردان الهی از سوی انسان‌ها روا داشته شده است، خداوند اراده فرمود تا خورشید منور آخرین ذخیره خود را در پس ابر غیبت نهان سازد تا گوهر گران بهای وجود او در تاریکی و ظلمت، بیشتر قدر دانسته شده و ظهور وی با پذیرش و استقبال کامل مردم روبه‌رو گردد.
از دست غیبت تو شکایت نمی‌کنم
تا نیست غیبتی نبود لذت حضور(۳)
درنتیجه یکی از عوامل مهم غیبت امام دوازدهم (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، عدم همراهی و تمکین مردم از آن حضرت و سستی و قصور در یاری امام است؛ چنان‌که امامان پیشین، از این ناحیه آسیب‌های فراوانی دیدند و مرارت‌ها کشیدند و به تعبیر دقیق‌تر این مردم‌اند که به واسطه افعال ناشایست خود از امام زمان خود غائب مانده‌اند.
حضوری گر همی‌خواهی از او غایب مشو حافظ(۴)
این تأدیب الهی همان مسئله‌ای است که درباره آن روایات بسیاری وجود دارد ازجمله اینکه از امام محمدباقر (علیه‌السلام) (امام پنجم) نقل شده است که فرمودند: «وقتی خداوند، بودن ما را در میان قومی ناخوش دارد، ما را از میان آنان خواهد برد».(۵) در نقل دیگری از حضرت علی(ع) در این زمینه آمده است: «ای مردم بدانید که زمین هرگز از حجّت الهی خالی نمی‌ماند، اما پروردگار، مردم را به جهت ظلم و ستمی که مرتکب می‌شوند و نیز به جهت اسراف و زیاده روی‌های که در حق خود انجام می‌دهند، از دیدن حجّت خودش محروم می‌سازد». نتیجه آن‌که اعتقاد به امام منجی از عقاید مشترک مسلمانان است. شیعیان امام دوازدهم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را امام منجی می‌دانند که خداوند ایشان را به منظور حفظ جان و تنبیه و تأدیب و پرورش مردم برای لحظه ظهور، همچون خورشید پشت ابر، غایب نموده است.
مطالعه بیشتر.
۱-جوادی آملی عبدالله، امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) موجود موعود، قم، اسراء، ۱۳۸۷ ش.
۲-کامل سلیمان، روزگار رهایی، ترجمه علی‌اکبر مهدی پور، تهران، آفاق، ۱۴۰۷ ق.
۳-علی پور حسین، جلوه‌های پنهانی امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، قم، مسجد مقدس جمكران، ۱۳۸۶ ش.
۴-جمعی از نویسندگان، غیبت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، واحد تحقیقات مؤسسه جهانی سبطین، نشر مؤسسه جهانی سبطین.
۵-یوسفی غروی محمدهادی، فلسفه غیبت از منظر روایات، قم، مجله انتظار، ۱۳۸۲ ش.
۶-غلامرضا جلالی، فلسفه غیبت در منابع کلام شیعی، قم، مجله حوزه، ۱۳۷۴.
۷-Rouhi Nayereh,Visitation on the Shore 1th ed, Tehran Naba Publication 2002.
پی‌نوشت‌ها:
۱. ر.ک صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین و تمام النعمة، تحقیق، تصحیح و تعلیق: علی‌اکبر الغفاری، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۵ ق، ج۲، ص۴۸۱؛ حر عاملی، محمد بن حسن، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۲۵ ق، ج۳، ص۵۸۳.
۲. صافی گلپایگانی، لطف‌الله، منتخب الأثر فی أحوال الإمام الثانی عشر، قم، دفتر آیت‌الله صافی، ۱۳۸۰، ص۲۹۱.
۳. شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی، دیوان حافظ، غزلیات، به تصحیح قاسم غنی و محمد قزوینی، غزل شماره ۲۵۴.
۴. دیوان حافظ، غزل ۱.
۵. اثبات الهدی، ج۳، ص۴۹۸؛ علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ ق، ج۵۲، ص۹۰.
