فلسفه وجود آیات متشابه
پرسش :
دلیل اینکه توی قرآن آیات متشابه وجود داره یا یه آیه چند بار تکرار شده چی هست؟
پاسخ :
درباره آیات متشابه به طور کلى ممکن است جهات ذیل، سرّ وجود آیات متشابه در قرآن باشد:
1. الفاظ و عباراتى که در گفتگوهاى انسان‌ها به کار مىرود تنها براى نیازمندی‌هاى روزمره به وجود آمده، و به همین دلیل، به محض اینکه از دائره زندگى محدود مادى بشر خارج شویم و مثلاً سخن درباره آفریدگار که نامحدود از هر جهت است به میان آید مىبینیم که الفاظ ما قالب آن معانى نیست و ناچاریم کلماتى را به کار بریم که از جهات مختلفى نارسائى دارد، این نارسائى کلمات، سرچشمه قسمت قابل توجهى از متشابهات قرآن است، آیات «ید الله فوق ایدیهم» یا «الرحمن على العرش استوى» یا «الى ربها ناظره» و تعبیراتى همچون «سمیع» و «بصیر» همه از این قبیل مى‌باشند که با مراجعه به آیات محکم، تفسیر مى‌شوند.
2. بسیارى از حقایق مربوط به جهان دیگر، است که از افق فکر ما دور است و ما به حکم محدود بودن در زندان زمان و مکان قادر به درک عمق آنها نیستیم، این مساله سبب دیگرى براى تشابه قسمتى از آیات است، مانند بعضى از آیات مربوط به قیامت و امثال آن.
3. یکى دیگر از اسرار وجود متشابه در قرآن، به کار انداختن افکار و اندیشه‌ها و به وجود آوردن جنبش و نهضت فکرى در مردم است، تا بیشتر به تفکر و اندیشه و دقت و بررسى در مسائل بپردازند.
4. نکته دیگر که اخبار اهلبیت (ع) آن را تأیید مى‌کند، این است که وجود این‌گونه آیات در قرآن، نیاز شدید مردم را به پیشوایان الهى و پیامبر و اوصیاى او روشن مى‌سازد و سبب مى‌شود که مردم به حکم نیاز علمى به سراغ آنها بروند و رهبرى آنها را عملاً به رسمیت بشناسند و از علوم دیگر و راهنمائى‌هاى مختلف آنان نیز استفاده کنند مصداق وصیت معروف پیامبر(ص) که فرمودند:« إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی وَ إِنْهِمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّى یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ» (1)
در مورد تکرار آیات:
مفسران در ارتباط با فلسفه و هدف این‌گونه تکرارها می‌گویند، این تکرارها غالباً براى تأکید مطلب و تقریر کلام و یا نشان دادن عظمت و اهمیت موضوع و جلب توجه مخاطب به مضامینى است که در آن سوره آمده است. به بیان دیگر، در مجموع هدف این است که توجه شنونده به خوبى به سوى موضوع یا مطلب مورد نظر جلب شود. البته در مواردى هم تکرار یک کلمه براى این است که میان موضوع و محمول یا مبتدا و خبر، فاصله زیادى می‌افتد که در این‌صورت تکرار موضوع یا مبتدا براى یادآورى مفید است؛ مانند: «ثُمَّ إِنَّ رَبَّکَ لِلَّذِینَ عَمِلُوا السُّوءَ بِجَهالَهٍ ثُمَّ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِکَ وَ أَصْلَحُوا إِنَّ رَبَّکَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِیمٌ». (2)و(3)
پی نوشت ها:
1.با تلخیص: مستدرک حاکم، ج3، ص 148. تفسیر نمونه، ج2، ص322.
2.نحل/ 119.
3.با تلخیص: سیرى در علوم قرآن، ص 272
