فضای جامعه و دفن شبانه حضرت زهرا(س)

واکنش مردم پس از دفن شبانه و مخفی بودن مزار حضرت زهرا(سلام الله علیها) چه بود؟ آیا برای آن ها اهمیت داشت؟ اگر نداشت، چرا حضرت زهرا(سلام الله علیها) این روش را انتخاب کردند؟ و اگر داشت چرا در برابر یاری خواهی های آن حضرت، یاری نکردند؟ آیا بیم این نمی رفت که این دفن شبانه خود زمینه ای برای فراموشی زودهنگام جریان ظلم به حضرت زهرا (سلام الله علیها) بشود؟

شرایط حاکم بر مدینه در ایام بعد از شهادت پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) تا شهادت حضرت زهرا(سلام الله علیها)، شرایط خاصی بوده است و غاصبان خلافت بگونه ای برخورد می کردند که در عمل کسی بر علیه آن ها و سیاست های آن ها نتواند کار خاصی انجام دهد. مگر این که کسی از شیعیان و دوستداران راستین و اعتقادی اهل بیت(علیهم السلام) بوده باشد که بخواهد کاری انجام دهد یا به نفع آن بزرگواران موضعی بر علیه دستگاه خلافت بگیرد.
لذا بعد از شهادت حضرت زهرا(سلام الله علیها) و دفن مخفیانه آن حضرت واکنش خاصی از سوی مردم گزارش نشده است.
مردمی که بنابر دلایل متعددی هنگام هجوم به خانه حضرت زهرا(سلام الله علیها) و جسارت به ساحت قدسی پاره تن رسول الله(صلی الله علیه و آله) و مجروح شدن آن بانوی بزرگوار، در دفاع از اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه و آله) اقدامی نکرده بودند، نمی توان انتظار واکنش خاصی در مواجهه با دفن شبانه حضرت زهرا(سلام الله علیها) داشت.
ظاهرا تنها گزارشی که در این رابطه نقل شده این گزارش است که:
مسلمانان صبح آن روزی که شبش حضرت زهرا(سلام الله علیها) مخفیانه دفن شده بود، به بقیع رفتند و در آن چهل قبر مشاهده کردند. این موضوع بر آنان گران آمد و یکدیگر را ملامت کردند که تنها دختر پیامبر از دنیا رفت و به خاک سپرده شد، اما آنان حاضر نبودند و حتی قبرش را نمی‌شناسند. والیان امور دستور دادند کسانی از زنان مسلمان این قبرها را بشکافند تا قبر دختر پیامبر(صلی الله علیه و آله) پیدا و بر جنازه او نماز خوانده شود.
وقتی این خبر به امیرالمؤمنین(علیه السلام) رسید، غضب‌آلود از خانه بیرون آمد. چشم‌هایش از شدت خشم سرخ شده و رگ‌های گردنش برآمده بود و لباس زردی را بر تن داشت که در حوادث سخت و جنگ‌ها می‌پوشید. کسانی که این وضع را دیدند، خود را به بقیع رساندند و به مردم هشدار دادند که علی(علیه السلام) قسم خورده است اگر سنگی از این قبرها جابه‌جا شود، شمشیر بر گردن آمران خواهم نهاد.
امام به بقیع رفت و «عمر بن خطاب» و اصحابش نزد او رفتند و قسم خوردند که قبر دختر پیامبر(صلی الله علیه و آله) را نبش خواهند کرد و بر او نماز خواهند خواند. اما علی(علیه السلام) به شدت با «عمر» برخورد کرد و او را تهدید نمود و «ابوبکر» نیز وساطت کرد و بدین ترتیب، این مسئله پایان پذیرفت و مردم پراکنده شدند.(1)

در رابطه با این سؤال که آیا دفن شبانه حضرت زهرا(سلام الله علیها) برای مردم مدینه اهمیت داشته یا خیر، شاید نتوان با قاطعیت گفت شهادت حضرت زهرا(سلام الله علیها) و دفن شبانه و مخفیانه آن حضرت برای مردم مدینه اهمیت نداشته است. درست است برای بخشی از مردم شاید اهمیت نداشته باشد، ولی قطعاً بخشی از مردم هم بودند که دوستدار آن حضرت بودند و به اهل بیت پیامبر(صلوات الله علیهم) علاقه داشتند، منتهی بنابر دلایلی امکان موضعگیری و اظهار نظر علنی را نداشتند و آن شجاعت را هم نداشتند که بخواهند برای دفاع از اهل بیت(علیهم السلام) اقدامی انجام بدهند.
اما این که چرا حضرت زهرا(سلام الله علیها) این روش را انتخاب کردند، بخاطر این نبود که برای مردم مدینه در آن زمان اهمیت داشته باشد یا نداشته باشد. حضرت زهرا(سلام الله علیها) اهداف مهمتری داشتند که با این وصیت و عمل به این وصیت کاملاً آن اهداف محقق شد.
مخفي نگه داشتن قبر حضرت زهرا(سلام الله علیها) اين پرسش را در اذهان عمومي به وجود مي آورد كه چرا قبر دختر و تنها باقيمانده و يادگار پيامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) با آن عظمت، مخفي باشد؟ مگر چه ستمي بر او روا داشته شده است؟ دانشمند ارجمند «جعفر شهيدي» مي نويسد ... به هر حال پنهان داشتن قبر دختر پيغمبر ناخشنود بودن او را از كساني چند نشان مي دهد و پيداست كه فاطمه زهرا(سلام الله علیها) مي خواسته است با اين كار، آن ناخشنودي را آشكار سازد.(2)

مرحوم «شيخ صدوق» در علت دفن شبانه آن حضرت روایت زیر را نقل کرده است: «عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) لِأَيِّ عِلَّةٍ دُفِنَتْ فَاطِمَةُ (عليها السلام) بِاللَّيْلِ وَ لَمْ تُدْفَنْ بِالنَّهَارِ قَالَ لِأَنَّهَا أَوْصَتْ أَنْ لا يُصَلِّيَ عَلَيْهَا رِجَالٌ [الرَّجُلانِ‏]»؛ «علي بن ابوحمزه» از امام صادق (عليه السلام) پرسيد: چرا فاطمه را شب دفن كردند نه روز؟ فرمود: فاطمه (سلام الله عليها) وصيت كرده بود تا در شب وى را دفن كنند تا آن دونفر ( ابوبكر و عمر) يا آنان بر جنازه آن حضرت نماز نخوانند.(3)
«صاحب مدارك» مى گوید‌: «إنّ سبب خفاء قبرها (علیها السلام) ما رواه المخالف والمؤالف من أنها (علیها السلام) أوصت إلى أمير المؤمنين (علیه السلام) أن يدفنها ليلا لئلا يصلي عليها من آذاها ومنعها ميراثها من أبيها (صلی الله علیه و آله)»؛ علت مخفى بودن محل دفن فاطمه (سلام الله عليها) آن گونه كه مخالف و موافق نقل كرده‌اند اين است كه آن حضرت به اميرمؤمنان(علیه السلام)سفارش كرد تا او را شبانه دفن كند تا آنان كه او را اذيت كرده‌ و از ارث پدرش محروم كرده بودند بر وى نماز نخوانند.(4)

اما در پاسخ به این سؤال که با دفن مخفیانه و مخفی بودن قبر، بیم آن نمی رفت که نام و یاد حضرت زهرا(سلام الله علیها) به فراموشی سپرده شود، باید گفت: هم مقام عصمت حضرت زهرا و امام علی(سلام الله علیهما) که از هر گونه عمل و تصمیم خطا و اشتباهی منزه هستند و هم واقعیت های تاریخی ثابت می کند که آن تصمیم نه تنها هیچ گونه نقص و ایرادی نداشته و سبب فراموشی یا کمرنگ شدن ظلم بر آن حضرت نشده، بلکه در طول تاریخ باعث شده تا کسی نتواند آن واقعیت تلخ تاریخ صدر اسلام و ظلمی که بر اهل بیت پیامبر(صلوات الله علیهم) و پاره تن رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را انکار یا فراموش کند.
دفن شبانه حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) سبب شد قبر ایشان مخفی بماند، به گونه‌ ای که سال‌ ها بعد بین اندیشمندان مسلمان در مورد قبر پاره تن رسول خدا(صلی‌ الله‌ علیه‌ و آله) اختلاف شد. این مساله سندی بر حقاینت شیعه در طول تاریخ است، و این سؤال را برای همیشه در ذهن حق جویان هر زمان ثبت کرد که پس از وفات رسول خدا(صلی‌ الله‌ علیه‌ و آله) بر دردانه ایشان چه گذشت که وصیت کرد، شبانه دفن شود و قبرش مخفی باشد.

پی نوشت ها:
1. علامه مجلسی، بحارالانوار، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، 1403 هـ.ق، ج 43، ص 171.
2. سيد جعفر شهيدي، زندگاني حضرت فاطمه (س)، تهران، دفتر فرهنگ اسلامي، ص 165.
3 . الصدوق، أبو جعفر محمد بن علي بن الحسين، علل الشرايع، تحقيق: السيد محمد صادق بحر العلوم، ناشر: منشورات المكتبة الحيدرية ومطبعتها - النجف الأشرف، 1385 - 1966 م، ج ‏1، ص 185.
4 .الموسوي العاملي، السيد محمد بن علي، مدارك الأحكام في شرح شرائع الاسلام، نشر و تحقيق مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، الطبعة: الأولي، 1410هـ،ج 8، ص 279.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید