روایات و پیامبری زرتشت؟

چه احادیثی در منابع اسلامی در مورد زرتشت داریم؟ آیا در احادیث به پیامبر بودن او اشاره شده است؟ و اگر آری، آیا این احادیث معتبر هستند؟

چند مطلب خدمتتان عرض می شود:

مطلب اول؛ زرتشت در قرآن و حدیث
در هیچ کجای از قرآن، نامی از زرتشت، پیامبری او و نیز اسمی از کتاب آسمانی او نیامده است. روایتی صریح نیز نداریم که بگوید زرتشت، پیامبر الهی بوده است.
البته روایاتی داریم که بطور جانبی و ضمنی به زرتشت اشاره شده و نام زرتشت آمده ولی هیچ کدام، ناظر به اثبات پیامبر بودن او نیست، مثلا در ماجرای مناظره معروف امام رضا (علیه السلام) با «جاثلیق» و «رأس جالوت» و «بزرگ زرتشتیان» و...، امام رضا (علیه السلام) برای رد و ابطال اعتقاد زرتشتیان که پیامبران دیگر را نپذیرفته و بر نبوت زرتشت مانده بودند، از بزرگ زرتشتیان می پرسند دلیل شما بر اثبات نبوت و پیامبری زرتشت چیست؟ که بزرگ زرتشتیان جواب می دهد و امام می فرمایند همین استدلال، برای پذیرش نبوت موسی و عیسی و پیامبر(صلی الله علیه و آله) نیز به کار می رود، پس چرا نبوت ایشان را نمی پذیرید ولی نبوت زرتشت را می پذیرید؟!
«ثُمَّ دَعَا بِالْهِرْبِذِ الْأَكْبَرِ فَقَالَ لَهُ الرِّضَا ع أَخْبِرْنِي عَنْ زَرْدُشْتَ‏ الَّذِي تَزْعُمُ أَنَّهُ نَبِيٌّ مَا حُجَّتُكَ عَلَى نُبُوَّتِهِ؟ قَالَ إِنَّهُ أَتَى بِمَا لَمْ يَأْتِنَا بِهِ أَحَدٌ قَبْلَهُ وَ لَمْ نَشْهَدْهُ وَ لَكِنَّ الْأَخْبَارَ مِنْ أَسْلَافِنَا وَرَدَتْ عَلَيْنَا بِأَنَّهُ أَحَلَّ لَنَا مَا لَمْ يُحِلَّهُ لَنَا غَيْرُهُ فَاتَّبَعْنَاه‏...»(1)
مورد دیگر نیز در ضمن روایتی طولانی است که سخن از زرتشت می شود و امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:
«... إِنَّ زَرْدُشْتَ‏ أَتَاهُمْ بِزَمْزَمَةٍ وَ ادَّعَى النُّبُوَّةَ فَآمَنَ مِنْهُمْ قَوْمٌ وَ جَحَدَهُ قَوْمٌ فَأَخْرَجُوهُ فَأَكَلَتْهُ السِّبَاع‏...»؛ زردشت با زمزمه (کلماتی نامفهوم) نزد ايشان (مجوس) آمد و ادعاى نبوت كرد، گروهى به او ايمان آوردند و گروهى او را انکار کرده و از شهر رانده و بيرون كردند و در همان جا خوراک درندگان صحرا شد.(2)
نکته:
این روایات از نظر سندی مشکل دارند و سند آن ها تمام نیست؛
از طرفی عالمان و محدثان شاخص نیز این روایات را در کتبشان نیاورده اند، از اینرو این روایات در کتب اربعه دیده نمی شوند.
افزون بر این، حتی از روایت دوم، بر رد ادعای نبوت زرتشت نیز استفاده شده است؛ زیرا در روایت آمده ایشان ادعای نبوت کرد و نفرموده نبوت ایشان از طرف خدا بوده است، از طرفی پیامبر الهی که کلامی نامفهوم (زمزمه) ندارد، افزون بر این ها، طبق برخی روایات، حیوانات به پیامبر الهی آسیبی نمی رسانند.
بنابر این:
از آیات و روایات، دلیلی بر نبوت زرتشت و کتاب آسمانی او نداریم.

مطلب دوم؛ مجوس در آیات و روایات
واژه «مجوس» یکبار در قرآن آمده است:
«إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ الَّذينَ هادُوا وَ الصَّابِئينَ وَ النَّصارى‏ وَ الْمَجُوسَ‏ وَ الَّذينَ أَشْرَكُوا إِنَّ اللَّهَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّ اللَّهَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ شَهيدٌ»؛ مسلّماً كسانى كه ايمان آورده‏ اند، و يهود و صابئان و نصارى و مجوس و مشركان، خداوند در ميان آنان روز قيامت داورى مى ‏كند؛ (و حق را از باطل جدا مى ‏سازد؛) خداوند بر هر چيز گواه (و از همه چيز آگاه) است‏.(3)
نکته:
در این آیه، مجوس جزء اهل توحید معرفی شده است.

روایات متعددی در باره مجوس داریم:
از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) نقل شده است که:
«أَنَّ الْمَجُوسَ كَانَ لَهُمْ نَبِيٌّ فَقَتَلُوهُ وَ كِتَابٌ أَحْرَقُوهُ أَتَاهُمْ نَبِيُّهُمْ بِكِتَابِهِمْ فِي اثْنَيْ عَشَرَ أَلْفَ جِلْدِ ثَوْرٍ»؛ مجوس، پيامبرى داشتند که پيامبرشان را به قتل رساندند و كتاب آسمانی داشتند که او را آتش زدند. پیامبر آنان كتاب خود را بر روی دوازده هزار پوست گاو نوشته بود.(4)
از امام صادق(علیه السلام) روایت شده:
«إِنَّ لِلْمَجُوسِ كِتَاباً يُقَالُ لَهُ جَامَاسُ»؛ مجوس كتابى به نام جاماس‏ دارد.(5)
در روایت دیگری از امام صادق (علیه السلام) از مجوس سؤال شد، ایشان فرمودند:
«كَانَ لَهُمْ نَبِيٌّ قَتَلُوهُ وَ كِتَابٌ أَحْرَقُوهُ أَتَاهُمْ نَبِيُّهُمْ بِكِتَابِهِمْ فِي اثْنَيْ عَشَرَ أَلْفَ جِلْدِ ثَوْرٍ وَ كَانَ يُقَالُ لَهُ جَامَاسْتُ»‏؛ پيامبرى داشتند که پيامبرشان را به قتل رساندند و كتاب آسمانی داشتند که او را آتش زدند. پیامبر آنان كتاب خود را بر روی دوازده هزار پوست گاو نوشته بود و به آن، جاماسب می گفتند.(6)
و روایات دیگر.
بنابر این:
طبق آیات و روایات، می توان گفت مجوس، اهل کتاب و اهل توحید محسوب می شوند و پیامبر الهی و کتاب آسمانی داشته اند.

مطلب سوم؛ ارتباط بین مجوس و زرتشت
در باره این که آیا «زرتشت»، بنیان گذار «مجوس» است یا نه؛ هم چنین در باره این که آیا می توان «مجوس» را مترادف «زرتشت» دانست و آیا پیامبر آیین مجوس، زرتشت و کتاب او «اوستا» است یا نه؛ اختلاف است.
اما کلام برخی اندیشمندان و مفسران
علامه طباطبایی(ره) می گوید:
روايات‏، هر چند «مجوس» را اهل كتاب خوانده، كه لازمه ‏اش آن است كه اين ملت نيز براى خود كتابى داشته باشد ... و ليكن قرآن هيچ متعرض وضع مجوس نشده و كتابى براى آنان نام نبرده و كتاب "اوستا" كه فعلا در دست مجوسيان است نامش در قرآن نيامده؛ كتاب ديگرى هم كه نامش در قرآن آمده باشد در دست ندارند.
و كلمه "اهل كتاب" هر جا در قرآن ذكر شده، مراد از آن يهود و نصارا است كه خود قرآن براى آنان كتابى نام برده كه خداى تعالى براى ايشان نازل كرده است.(7)
ایشان در جای دیگری می آورند:
منظور از «مجوس» قوم معروفى هستند كه به «زرتشت» گرويده، كتاب مقدسشان «اوستا» نام دارد. چيزى كه هست تاريخ حيات زرتشت و زمان ظهور او بسيار مبهم است، به طورى كه مى ‏توان گفت به كلى منقطع است. اين قوم كتاب مقدس خود را در داستان استيلاى اسكندر بر ايران به كلى از دست دادند، و حتى يک نسخه از آن نماند، تا آن كه در زمان ملوک ساسانى مجددا به رشته تحرير در آمد، و به همين جهت ممكن نيست بر واقعيت مذهب ايشان وقوف يافت‏.(8)
در تفسیر «نمونه» آمده:
ترديدى نيست كه امروز «مجوس» به پيروان «زردشت» گفته مى ‏شود، و يا لااقل پيروان زردشت بخش مهمى از آنان را تشكيل مى ‏دهند، ولى تاريخ خود زردشت نيز به هيچ وجه روشن نمى ‏باشد، تا آن جا كه بعضى ظهور او را در قرن يازدهم قبل از ميلاد دانسته‏ اند و بعضى در قرن ششم يا هفتم!
اين تفاوت و اختلاف عجيب يعنى پنج قرن! نشان مى ‏دهد كه تا چه اندازه تاريخ زردشت تاريک و مبهم است.(9)
شهيد مطهرى(ره) در كتاب «عدل الهى» می نويسد:
ما بر حسب اعتقاد اسلامى كه در باره مجوس داريم مى ‏توانيم چنين استنباط كنيم كه دين زرتشت در اصل، يک شريعت توحيدى بوده است، زيرا بر حسب عقيده اكثر علماء اسلام، زرتشتيان اهل كتاب محسوب می گردند.(10)
نکته: واژه «المجوس» در زبان عربی به زرتشتیان اطلاق می شود.

نکات پایانی
1. فارغ از همه اختلافات و بحث های تخصصی تاریخی و... در باره زرتشت، مشهور اندیشمندان شیعی، زرتشتیان را داخل در مجموعه مجوس، به حساب می آورند ـ اعم از این که زرتشت را بنیان گذار مجوس یا پیامبر دانسته و یا آیین زرتشت را یک شاخه و زیر مجموعه ای از مجوس، و زرتشت را هم در حد مبلّغ و مصلحی در آیین مجوس بدانیم.
2. در زبان عرب نیز ـ ولو مذاهب و فرقه های مختلفی زیر مجموعه مجوس بودند ـ ولی زرتشتیان نیز جزو مجوس محسوب می شدند.
3. مشهور و معروف در نزد فقهاء نیز این است که زرتشتیان در گروه اهل کتاب و مجوس هستند و با آنان معامله اهل کتاب می شود.
بنابر این:
از طریق آیات و روایات نمی توان به دنبال اثبات یا رد پیامبری زرتشت بود؛ این موضوع را باید از طریق تاریخ پیگیری نمود. البته در تاریخ هم در این زمینه اختلاف بسیار است و نتیجه قطعی حاصل نمی شود، که آن هم طبیعی است زیرا مجوس و زرتشت از آیین های قدیمی است و ثبت تاریخی قطعی و دقیقی از آنان در دست نیست.

پی نوشت ها:
1. طبرسى، الإحتجاج على أهل اللجاج، محقق/مصحح: خرسان، ناشر: نشر مرتضى‏ ـ مشهد، 1403 ق‏، چاپ: اول‏، ج ‏2، ص 424.
2. همان، ج ‏2، ص 346.
3. حج: 22/ 17.
4. کلینی، الكافي، محقق/مصحح: غفاری و آخوندی، انتشارات دارالکتب اسلامیه ـ تهران، 1407ق، چاپ چهارم، ج ‏3، ص 567، ح 4.
5. طوسی، تهذيب الأحكام، محقق/مصحح: خرسان، ناشر: دار الكتب الإسلاميه‏ ـ تهران، 1407ق، چاپ چهارم‏، ج ‏10، ص 187.
6. شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة، محقق و ناشر: مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏ ـ قم‏، 1409 ق‏، چاپ اول‏، ج ‏15، ص 127، ح 3.
7. طباطبایی، محمد حسین، تفسير الميزان، ترجمه موسوی همدانی، انتشارات: جامعه مدرسین، دفتر انتشارات اسلامی ـ قم، ج ‏3، ص 481 و 482.
8. همان، ج ‏14، ص 505.
9. مکارم شیرازی و همکاران، تفسير نمونه، انتشارات: دار الکتب الاسلامیه ـ تهران، ج ‏14، ص 45.
10. مطهرى، مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى‏ (عدل الهی)، ناشر: صدرا ـ قم، 1372 ه.ش، چاپ هشتم، ج 1، ص 89.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید