چینش سوره های قرآن

این ترتیب و چینش سوره ها بر چه اساسی بوده و چرا همیشه اول حمد، دوم بقره، سوم آل عمران، ... و آخرین هم ناس است؟

دانشمندان علوم قرآنی، ترتیب چینش سوره های قرآن را به چهار قسم تقسیم می کنند: طوال، مئین، مثانی و مفصل.(1)
«الطوال» یا «الطول» یعنی سوره های طولانی؛ که هفت تا هستند: بقره، آل عمران، نساء، انعام، اعراف و سوره انفال همراه با توبه.
وجه تسميه اين سور به «طوال» اين است كه اين ها طولانى ‏ترين سوره ‏هاى قرآنند.
«المئون» یا «المئین» یعنی سوره هایی که تعداد آیاتش نزدیک به صد یا بیش تر از صد آیه است.
«المثانی»یعنی سوره های پرتکرار و یا سوره هایی که بعد از «مئین» قرار گرفته و شمار آیات آن ها کمتر از صد آیه است.
«المفصّل» یعنی سوره های کوتاه قرآن. علت نامگذارى آن ها نیز به علت كوتاهى سوره ها است که «بسم الله» هاى زيادى ميان آيات آن ها فاصله و جدايى انداخته است‏.
نکته:
البته ممکن است در شمارش سوره ها که در کدام قسم باشند، اختلاف های جزیی باشد، ولی این تقسیم بندی کلی در باره ترتیب سوره های قرآن است.

چند نکته:
1. چنین نیست که ترتیب چینش همه سوره ها در قرآن موجود، بر خلاف ترتیب نزول باشد، بسیاری طبق ترتیب نزول است ولی مواردی (مانند سوره طولانی ابتدای قرآن) هم هستند که طبق ترتیب نزول نیستند.
2. برخی از اندیشمندان اسلامی، همین چینش سوره های طولانی در ابتدای قرآن را هم طبق فرمایش و دستور پیامبر(صلی الله علیه و آله) می دانند.(2)
3. برخی این چینش سوره های طولانی در ابتدای قرآن را طبق نظر و اجتهاد صحابه می دانند، که البته ریشه در فرمایش پیامبر(صلی الله علیه و آله) دارد؛ چرا که از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) روایت شده:
«أُعْطِيتُ السُّوَرَ الطِّوَالَ مَكَانَ التَّوْرَاةِ، وَ أُعْطِيتُ الْمِئِينَ مَكَانَ الْإِنْجِيلِ، وَ أُعْطِيتُ الْمَثَانِيَ مَكَانَ‏ الزَّبُورِ وَ فُضِّلْتُ‏ بِالْمُفَصَّلِ‏ ... وَ هُوَ مُهَيْمِنٌ عَلَى سَائِرِ الْكُتُبِ»(3)
یعنی به جاى تورات، هفت سوره بزرگ قرآن «سبع‏ طوال‏»، و به جاى انجيل «مئين»، و به جاى زبور «مثانى» را به من داده ‏اند و سوره ‏هاى «مفصلات» را هم علاوه (یعنی از باب فضیلت و برتری)... و قرآن مهيمن است بر ساير كتب آسمانى است.
4. با وجود این که متن سوره‏ هاى قرآن، توقيفى و توسط رسول خدا(صلی الله علیه و آله) سامان يافته است، اين موضوع چندان ثمر علمى و عملى ندارد كه ترتيب سوره ‏ها به سبک كنونى را كار پيامبر(صلى اللّه عليه و آله) تلقى نماييم و يا سليقه و اجتهاد صحابه كه نشأت يافته از سخن پيامبر است.
به بیان دیگر؛ اگر فهمیدیم چینش سوره های قرآن توسط اجتهاد و نظر صحابه صورت گرفته است و یا بر اساس نزول نیست و...، تصور نشود پس دیگر قرآن آن اعتبار لازم را ندارد؛ زیرا آن چه مهم است ثبت آیات در سوره ها است که آن هم توقیفی و از طرف رسول خدا(صلی الله علیه و آله) است و به پشتوانه وحی است.
این که سوره ای قبل از سوره دیگر یا بعد از آن باشد، ضرری به اعتبار قرآن وارد نمی کند.

پی نوشت ها:
1. سیوطی، الإتقان في علوم القرآن، انتشارات: دار الکتب العربی ـ بیروت، ج ‏1، ص 206؛ بحرانی، تفسیر البرهان فی تفسیر القرآن، موسسة البعثة، قسم الدراسات الاسلامیه ـ قم، ج ‏1، ص 338.
2. ر.ک: الإتقان في علوم القرآن، پیشین، ج ‏1، ص 221.
3. کلینی، الكافي، محقق/مصحح: غفاری و آخوندی، انتشارات دارالکتب اسلامیه ـ تهران، 1407ق، چاپ چهارم، ج ‏2، ص 601، ح 10؛ حویزی، تفسير نور الثقلين، مصحح: رسولی، ناشر: اسماعیلیان ـ قم، ج ‏5، ص 25.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید