قرآن؛ نجس بودن سگ

چرا اسلام سگ را نجس می داند و در عین حال از نجاست یا طهارت آن در قرآن ذکری به میان نیامده است؟ 

موضوع نجاست سگ یک مساله فقهی است که روایات زیادی برای آن وارد شده است و اجماع فقها هم بر نجاست آن بوده است. البته همچون بسیاری از جزییات احکام فقهی مانند تفاصیل احکام مختلف، نجاست سگ هم به صراحت در قرآن نیامده و تبیین و تفصیل آن به پیامبر و اوصیای معصوم او (علیهم السلام) واگذارده شده است. در این باره قرآن می فرماید: «وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ‏»؛ و ما اين ذكر (قرآن) را بر تو نازل كرديم تا آنچه به سوى مردم نازل شده است براى آنها تبيّن كنى باشد که تفکر کنند.(1) توجه: درباره احکام فقهی و حقوقی باید توجه داشت که هر چند ظاهرا جزو اعتباریات هستند، اما از پشتوانه ای حقیقی برخوردارند. یکی از مسلمات اسلامی این است که احکام شرع تابع مصالح و مفاسد واقعی است. اگر مصالح و مفاسد نبود، نه امری بود و نه نهی و نه حکم به نجاست و طهارت. سگ در قرآن: در قرآن کريم در سه مورد از سگ سخن گفته شده که عبارتند از: 1- ماجراي سگ اصحاب کهف: «... وَ کَلْبُهُم بَاسِطٌ ذِرَاعَيْهِ بِالْوَصِيدِ»؛ سگشان بر دهانه غار (يعني محلي با فاصله و دورتر از محلّ استراحت اصحاب کهف) دو دست‏ش را دراز کرده بود.(2) 2- ماجراي بلعم باعورا: حق تعالی، بلعم باعورا را به سگ تشبيه کرده ‏است. عطش دنیا و تبعیت از هواهای نفسانی، این عالم را که توقع انحراف از او نمی رفت، به سقوط کشاند. عطش دنیوی او، به عطش کاذب سگ هار تشبیه شده است که در هیچ حالی سیراب نمی شود: «فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ اَلْکَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ يَلْهَثْ».(3) 3- حکم صيد سگ شکارچي: خداوند در سوره مائده مي فرمايد: «يَسْأَلُونَکَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّيِّبَاتُ وَمَا عَلَّمْتُمْ مِنَ الْجَوَارِحِ مُکَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَکُمُ اللَّهُ فَکُلُوا مِمَّا أَمْسَکْنَ عَلَيْکُمْ وَاذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهِ»؛ از تو می پرسند که چه چيزهايى بر آنها حلال است، بگو آنچه طیب و پاکيزه است براى شما حلال گرديده، و (نيز) صيد حيوانات شکارى و سگ‏هاى تربيت يافته.(4) در اين آيات هيچ گونه اشاره اي به طهارت و نجاست خود سگ نشده است. حکم محل تماس دندان سگ شکاری با بدن شکار هم در روایات آمده که باید آنجا را تطهیر کرد و آب کشید. با غلبه نگاه منفی انسانها به سگ، نیازی به تصریح به نجاست نبود: شايد یکی از حکمتهایی كه قرآن تصريح به نجاست سگ نکرده، سابقۀ آن در دیگر شرایع و نیز دیدگاه پست و کم ارزش آن براى مردم -با وجود استفاده زیاد از آن- بوده است. مثلا خوردن گوشت خوک در جامعه آن زمان در بین مسیحیان رایج بوده است، بنا بر این قرآن به حرمت آن تصریح کرده است اما در طول تاریخ در فرهنگ مردم، برخی از اخلاق پست و ناپسند به سگ نسبت داده می شد و انسانهای پست هم به آن متصف می شدند. وجود برخی صفات خوب در این حیوان، مانع از غلبه نگاه منفی مردم به آن نبوده است. شاید به دلیل همین فاصله گیری طبیعی در فرهنگ و جامعه، نیازی نبوده است تا به نجاست یا دیگر لوازم آن تصریح شود. با اين فرض، ذكر نجاست سگ در قرآن، اولًا: با بلاغت قرآن تناسبى ندارد؛ و ثانياً: عدم ذكر آن نقصى در قرآن ایجاد نمی کند، زيرا نقص در جايى است كه ذكر آن لازم باشد. سگ و نجاست آن در روایات: نجاست سگ در روایات از دو راه فهمیده می شود: 1- رواياتي که به صراحت در آن کلمه نجس برای سگ آمده است. مانند: «عذافر از امام صادق (علیه السلام) از نوشيدن و وضو گرفتن با پس مانده آبي که بعضي از حيوانات (سنور، گوسفند، گاو، شتر ، الاغ ، اسب، استر و درندگان) نوشيده اند، سوال کرد. امام فرمود: بنوش و وضو بگير. سپس از سگ سوال کردم. امام فرمود: نه. پرسيدم: آيا او يک درنده (مثل ديگر درندگان) نيست؟ فرمود: نه به خدا، او نجس است. نه به خدا، او نجس است.»(5) 2- رواياتي که بجای تصریح به نجاست سگ، حکم نجاست سگ آمده است. در اين روايات، روش برخورد با سگ، نیمخورده او و ... ، همانند روش بر خورد با نجاسات ديگر است. به عنوان مثال به روایات زیر دقت کنید: «ابن مسلم مي گويد از امام صادق (علیه السلام) سوال کردم: اگر سگي از ظرفي آب بياشامد وظيفه چيست؟ آن حضرت فرمود: لازم است ظرف را بشوئيد.»(6) در این دسته از احـاديـث، حکم عدم جواز آشاميدن و وضـو گرفتن از نيم خورده سگ به صراحت بيان شده است، که قرينه ایست بر نجاست سگ. براي اثبات نجاست سگ، روايات بقدري زيادند که هرگز نمي توان در اعتبار و قطعيّت آنها اشکال کرد و ما تنها به ذکر چند نمونه آن اکتفا کردیم. تذکر دو نکته: 1. نسبت حقوق و حرمت شرعی حیوانات با حکم نجاست آنها: طهارت و نجاست، ارزش مخلوقات و حقوق آنها را کم یا زیاد نمی کند. حیوانات، همگی مخلوقات و بندگان حق تعالی هستند، بنا بر این هرکدام، در حد و اندازه خود، از حقوقی برخوردار است. شریعت هرگونه آزار حیوانات و از جمله سگ را ممنوع نموده و حفظ جانشان را لازم شمرده است تا آنجا که حتی در صورت کمبود آب برای شرب حیوانی مانند سگ، نباید با آن وضو گرفت. بلکه باید تیمم کرد و حیوان را سیراب نمود. صاحب جواهر (رحمه الله) می فرماید: «اگر شخصى، به مقدار وضو گرفتن آب داشته باشد، و بترسد که اگر با آن وضو بگيرد، دچار تشنگى شود، همه علما می گویند که بر او واجب است تيمم کند و آب را براي نوشيدن نگهدارد ... همین طور اگر از تشنگى حيوانى بترسد، حتی اگر آن حیوان یک سگ باشد، حکم همين است.»(7) رعایت حقوق سگ یا هر موجود دیگری به معنی عدم آزار، رسیدگی به آب و غذا و مانند این امور است. اینکه حیوان، مونس یا همبازی انسان باشد یا توسط انسان نوازش شود، فایده ای به حال حیوان ندارد تا جزو حقوق حیوان باشد. 2. مفید و وفادار بودن، ارتباطی با نجاست ندارد، همان طور که خون نجس، ضرورت حیات است. سگ حیوانی است وفادار و در طول تاریخ منافع زیادی برای انسان داشته است. اما مفید بودن ربطی به طهارت و نجاست ندارد. مثلا با وجودی که زندگی ما به خون وابسته است، در عین حال نجس هم هست. بنا بر این نجاست به معنی بیفایده بودن نخواهد بود همان طور که نجس بودن هرگز به معنی نفی حقوق نبود.

پی نوشت ها:
1. سوره نحل/ 44.
2. سوره کهف/ 18.
3. سوره اعراف/ 176.
4. سوره مائده/ 4.
5. «سَأَلَ عُذَافِرٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) وَ أَنَا عِنْدَهُ‏ عَنْ‏ سُؤْرِ السِّنَّوْرِ وَ الشَّاةِ وَ الْبَقَرَةِ وَ الْبَعِيرِ وَ الْحِمَارِ وَ الْفَرَسِ وَ الْبَغْلِ وَ السِّبَاعِ يُشْرَبُ مِنْهُ أَوْ يُتَوَضَّأُ مِنْهُ؟ فَقَالَ: نَعَمْ اشْرَبْ مِنْهُ وَ تَوَضَّأْ، قَالَ قُلْتُ لَهُ: الْكَلْبُ؟ قَالَ: لَا، قُلْتُ: أَ لَيْسَ هُوَ سَبُعٌ؟ قَالَ: لَا وَ اللَّهِ إِنَّهُ نَجسٌ، لَا وَ اللَّهِ إِنَّهُ نَجسٌ»: شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة، مؤسسة آل البيت (عليهم السلام) - قم، چاپ: اول، 1409 ق، - قم، چاپ: اول، 1409 ق، ج ‏1، ص 226، ح 576- 6.
6. «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ:سَأَلْتُهُ عَنِ الْکَلْبِ‏ يَشْرَبُ مِنَ الْإِنَاءِ، قَالَ: اغْسِلِ الْإِنَاءَ»وسائل‏ الشيعة، ج1، ص225.
7. نجفی، محمد حسن، جواهر الكلام، 43 جلد، دار إحياء التراث العربي، بيروت - لبنان، هفتم، 1404 ه‍ ق، ج ‌5، ص 114.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید