آدم(ع)، لقب «صفی الله»

چرا به حضرت آدم (علیه السلام) لقب صفی الله داده شد؟

مساله صفی و برگزیده بودن و مجتبی و گزینش برخی از مخلوقات بر برخی دیگر، در آیات و روایات فراوانی مورد توجه قرار گرفته است. قران کریم در آیات متعددی به این مساله پرداخته و پیامبرانی چون آدم، ابراهیم ،اسحاق، یعقوب، طالوت، نوح، آل ابراهیم، آل عمران، مریم، موسی (علیهم السلام) و به طور کلی بندگانی را به عنوان بندگان برگزیده الهی معرفی می کند. لذا در قران کریم اصل برگزیده بودن و صفی شدن ، اختصاصی به حضرت آدم (علیه السلام) ندارد. برخی از آیاتی که به این مساله اشاره دارند عبارتند از: - وَ مَنْ يَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْراهيمَ إِلاَّ مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ وَ لَقَدِ اصْطَفَيْناهُ‏ فِي الدُّنْيا وَ إِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحينَ (1) - وَ وَصَّى بِها إِبْراهيمُ بَنيهِ وَ يَعْقُوبُ يا بَنِيَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى‏ لَكُمُ الدِّينَ فَلا تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ (2) - وَ قالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طالُوتَ مَلِكاً قالُوا أَنَّى يَكُونُ لَهُ الْمُلْكُ عَلَيْنا وَ نَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْكِ مِنْهُ وَ لَمْ يُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمالِ قالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ‏ عَلَيْكُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللَّهُ يُؤْتي‏ مُلْكَهُ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَليمٌ (3) - إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى‏ آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهيمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمينَ(4) - وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ‏ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ‏ عَلى‏ نِساءِ الْعالَمينَ (5) - قالَ يا مُوسى‏ إِنِّي اصْطَفَيْتُكَ‏ عَلَى النَّاسِ بِرِسالاتي‏ وَ بِكَلامي‏ فَخُذْ ما آتَيْتُكَ وَ كُنْ مِنَ الشَّاكِرينَ (6) - قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ سَلامٌ عَلى‏ عِبادِهِ الَّذينَ اصْطَفى‏ آللَّهُ خَيْرٌ أَمَّا يُشْرِكُونَ (7) - وَ اذْكُرْ عِبادَنا إِبْراهيمَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ أُولِي الْأَيْدي وَ الْأَبْصارِ * إِنَّا أَخْلَصْناهُمْ بِخالِصَةٍ ذِكْرَى الدَّارِ * وَ إِنَّهُمْ عِنْدَنا لَمِنَ الْمُصْطَفَيْنَ الْأَخْيارِ .(8) در روایات نیز موارد متعددی از موجوات و مخلوقات عالم به عنوان برگزیدگان الهی معرفی شده اند که در این نوشتار به نقل آنچه در کتاب« حكمت نامه پيامبر اعظم (صلى الله عليه و آله و سلم) جمع آوری شده است می پردازیم. در این کتاب ذیل عنوان« خِيَرَةُ اللَّهِ‏» به برخی از این روایات پرداخته شده است.‏ - قال رسول اللَّه (صلى الله عليه و آله): إنَّ اللَّهَ- تَبارَكَ وتَعالَى- اختارَ مِن كُلِّ شَي‏ءٍ أربَعَةً: اختارَ مِنَ المَلائِكَةِ جَبرَئيلَ وميكائيلَ وإسرافيلَ ومَلَكَ المَوتِ عليهم السلام. وَاختارَ مِنَ الأَنبِياءِ أربَعَةً لِلسَّيفِ: إبراهيمُ وداودُ وموسى‏ وأنَا. وَاختارَ مِنَ البُيوتاتِ أربَعَةً، فَقالَ: إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى‏ آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِيمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِينَ‏. وَاختارَ مِنَ البُلدانِ أربَعَةً، فَقالَ عز و جل: وَ التِّينِ وَ الزَّيْتُونِ* وَ طُورِ سِينِينَ* وَ هذَا الْبَلَدِ الْأَمِينِ‏، فَالتّينُ المَدينَةُ، وَالزَّيتونُ بَيتُ المَقدِسِ، وطورُ سينينَ الكوفَةُ، وهذَا البَلَدُ الأَمينُ مَكَّةُ. وَاختارَ مِنَ النِّساءِ أربَعاً: مَريَمُ وآسِيَةُ وخديجَةُ وفاطِمَةُ. وَاختارَ مِنَ الحَجِّ أربَعَةً: الثَّجُّ وَالعَجُّ وَالإِحرامُ وَالطَّوافُ، فَأَمَّا الثَّجُّ فَالنَّحرُ، وَالعَجُّ ضَجيجُ النّاسِ بِالتَّلبِيَةِ.وَاختارَ مِنَ الأَشهُرِ أربَعَةً: رَجَبٌ وشَوّالٌ وذُو القَعدَةِ وذُو الحِجَّةِ. وَاختارَ مِنَ الأَيّامِ أربَعَةً: يَومُ الجُمُعَةِ ويَومُ التَّروِيَةِ ويَومُ عَرَفَةَ ويَومُ النَّحرِ.(9) پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله) فرمود: خداوند متعال، از ميان هر چيزى، چهار [نمونه‏] را برگزيد: از ميان فرشتگان، جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و عزرائيل (عليهم السلام) را برگزيد. و از ميان پيامبران، چهار نفر را براى شمشير و جهاد برگزيد: ابراهيم و داوود و موسى (عليهم السلام) و من. و از ميان خاندان‏ ها، چهار خاندان را برگزيد و فرمود: «خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهيم و خاندان عمران را بر جهانيان برگزيد». و از ميان شهرها، چهار شهر را برگزيد و فرمود: «سوگند به انجير و زيتون و طور سينا و اين شهر امن». «انجير»، مدينه است. «زيتون»، بيت المقْدِس است. «طور سينا»، كوفه است‏ و «اين شهر امن»، مكّه است. و از ميان زنان، چهار بانو را برگزيد: مريم، آسيه، خديجه و فاطمه. و از ميان [اعمالِ‏] حج، چهار عمل را برگزيد: ثج، عَج، احرام و طواف. ثج، قربانى است و عج، زمزمه لبّيك مردم. و از ميان ماه‏ها، چهار ماه را برگزيد: رجب، شوّال، ذى‏قعده و ذى‏حجّه.و از ميان روزها، چهار روز را برگزيد: روز جمعه، روز تَرويَه (هشتم ذى‏حجّه)، روز عَرَفه و روز قربانى. - در روایت دیگری از پیامبر گرامی اسلام می خوانیم: إنَّ اللَّهَ عز و جل اختارَ مِنَ الأَيّامِ الجُمُعَةَ، ومِنَ الشُّهورِ شَهرَ رَمَضانَ، ومِنَ اللَّيالي لَيلَةَ القَدرِ، وَاختارَني عَلى‏ جَميعِ الأَنبِياءِ، وَاختارَ مِنّي عَلِيّاً وفَضَّلَهُ عَلى‏ جَميعِ الأَوصِياءِ، وَاختارَ مِن عَلِيٍّ الحَسَنَ وَالحُسَينَ، وَاختارَ مِنَ الحُسَينِ الأَوصِياءَ مِن وُلدِهِ، يَنفونَ عَنِ التَّنزيلِ تَحريفَ الغالينَ وَانتِحالَ المُبطِلينَ وتَأويلَ المُضِلّينَ، تاسِعُهُم قائِمُهُم وهُوَ ظاهِرُهُم وهُوَ باطِنُهُم.(10) پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله) فرمود: خداوند از ميان روزها، جمعه را و از ميان ماه‏ها، ماه رمضان را و از ميان شب‏ها، شب قدر را برگزيد و مرا از ميان همه پيامبران برگزيد و از [خاندانِ‏] من، على را برگزيد و او را بر همه اوصيا برترى بخشيد، و از على، حسن و حسين را برگزيد و از حسين، اوصيايى از فرزندان او را، كه آنان تحريفِ غلوكنندگان و فرقه ‏سازىِ باطل ‏گرايان و تأويل گم‏راه‏ گران را از قرآن دور مى‏سازند. نهمينِ آنان، «قائم» آنان است. اوست ظاهرشان و اوست باطنشان. - در روایت دیگری از نبی مکرم اسلام می خوانیم: إنَّ للَّهِ عز و جل خِياراً مِن كُلِّ ما خَلَقَهُ، فَلَهُ مِنَ البِقاعِ خِيارٌ، ولَهُ مِنَ اللَّيالي (خِيارٌ)، ومِنَ الأَيّامِ خِيارٌ، ولَهُ مِنَ الشُّهورِ خِيارٌ، ولَهُ مِن عِبادِهِ خِيارٌ، ولَهُ مِن خِيارِهِم خِيارٌ. فَأَمّا خِيارُهُ مِنَ البِقاعِ فَمَكَّةُ وَالمَدينَةُ وبَيتُ المَقدِسِ. وأمّا خِيارُهُ مِنَ اللَّيالي فَلَيالِي الجُمَعِ ولَيلَةُ النِّصفِ مِن شَعبانَ ولَيلَةُ القَدرِ ولَيلَتَا العيدِ. وأمّا خِيارُهُ مِنَ الأَيّامِ فَأَيّامُ الجُمَعِ وَالأَعيادِ. وأمّا خِيارُهُ مِنَ الشُّهورِ فَرَجَبٌ وشَعبانُ وشَهرُ رَمَضانَ. وأمّا خِيارُهُ مِن عِبادِهِ فَوُلدُ آدَمَ، وخِيارُهُ مِن وُلدِ آدَمَ مَنِ اختارَهُم عَلى‏ عِلمٍ مِنهُ بِهِم، فَإِنَّ اللَّهَ عز و جل لَمَّا اختارَ خَلقَهُ اختارَ وُلدَ آدَمَ، ثُمَّ اختارَ مِن وُلدِ آدَمَ العَرَبَ، ثُمَّ اختارَ مِنَ‏ العَرَبِ مُضَرَ، ثُمَّ اختارَ مِن مُضَرَ قُرَيشاً، ثُمَّ اختارَ مِن قُرَيشٍ هاشِماً، ثُمَّ اختارَني مِن هاشِمٍ وأهلَ بَيتي كَذلِكَ.(11) پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله) فرمود: خداوند عز و جل در ميان همه آفريده‏ هايش، برگزيده ‏هايى دارد. او از ميان سرزمين‏ ها برگزيده ‏هايى دارد، و از ميان شب‏ ها برگزيده‏ هايى و از ميان روزها برگزيده ايى دارد، و از ميان ماه‏ ها برگزيده ‏هايى دارد، و از ميان بندگانش برگزيدگانى دارد، و از ميان بندگان برگزيده هم، برگزيدگانى. برگزيده‏ هاى خدا از ميان سرزمين‏ها، مكّه و مدينه و بيت ‏المقدِس هستند. برگزيده ‏هاى او از ميان شب‏ها، شب‏هاى جمعه و شب نيمه شعبان و شب قدر و شب دو عيد فطر و قربان هستند. برگزيده ‏هاى او از ميان روزها، روزهاى جمعه و عيدها هستند. برگزيده ‏هاى او از ميان ماه‏ها، رجب و شعبان و ماه رمضان هستند. برگزيده‏ هاى او از ميان بندگانش، فرزندان آدم (عليه السلام) هستند. و برگزيدگانش از ميان فرزندان آدم، كسانى هستند كه آنان را از روى شناخت، برگزيده است؛ چرا كه خداى متعال، چون آفريدگانش را برگزيد، فرزندان آدم (عليه السلام) را برگزيد و از ميان آنان عرب را برگزيد و از ميان عرب، مُضَر را برگزيد و از ميان مُضَر، قريش را برگزيد و از ميان قريش، [فرزندان‏] هاشم را برگزيد و مرا از ميان [فرزندان‏] هاشم، برگزيد و اهل بيت من نيز چنين ‏اند. - عنه (صلى الله عليه و آله): إنَّ اللَّهَ- تَبارَكَ وتَعالَى- اختارَ مِنَ الكَلامِ أربَعَةً، ومِنَ المَلائِكَةِ أربَعَةً، ومِنَ الأَنبِياءِ أربَعَةً، ومِنَ الصّادِقينَ أربَعَةً، ومِنَ الشُّهَداءِ أربَعَةً، ومِنَ النِّساءِ أربَعَةً، ومِنَ الشُّهورِ أربَعَةً، ومِنَ الأَيّامِ أربَعَةً، ومِنَ البِقاعِ أربَعاً. فَأَمّا خِيَرَتُهُ مِنَ الكَلامِ: فَسُبحانَ اللَّهِ، وَالحَمدُ للَّهِ، ولا إلهَ إلَّااللَّهُ، وَاللَّهُ أكبَرُ؛ فَمَن قالَها عَقيبَ كُلِّ صَلاةٍ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ عَشرَ حَسَناتٍ، ومَحا عَنهُ عَشرَ سَيِّئاتٍ، ورَفَعَ لَهُ عَشرَ دَرَجاتٍ. وأمّا خِيَرَتُهُ مِنَ المَلائِكَةِ: فَجَبرَئيلُ، وميكائيلُ، وإسرافيلُ، وعِزرائيلُ. وأمّا خِيَرَتُهُ مِنَ الأَنبِياءِ: فَاختارَ إبراهيمَ خَليلًا، وموسى‏ كَليماً، وعيسى‏ روحاً، ومُحَمَّداً حَبيباً. وأمّا خِيَرَتُهُ مِنَ الصِّدّيقينَ: فَيوسُفُ الصِّدّيقُ، وحَبيبٌ النَّجّارُ، وعَلِيُّ بنُ أبي طالِبٍ. وأمّا خِيَرَتُهُ مِنَ الشُّهَداءِ: فَيَحيَى بنُ زَكَرِيّا، وجِرجيسُ النَّبِيُّ، وحَمزَةُ بنُ عَبدِ المُطَّلِبِ، وجَعفَرٌ الطَّيّارُ. وأمّا خِيَرَتُهُ مِنَ النِّساءِ: فَمَريَمُ بِنتُ عِمرانَ، وآسِيَةُ بِنتُ مُزاحِمٍ امرَأَةُ فِرعَونَ، وفاطِمَةُ الزَّهراءُ، وخَديجَةُ بِنتُ خُوَيلِدٍ.وأمّا خِيَرَتُهُ مِنَ الشُّهورِ: فَرَجَبٌ، وذُو القَعدَةِ، وذُو الحِجَّةِ، وَالمُحَرَّمُ؛ وهِيَ الأَربَعُ الحُرُمُ. وأمّا خِيَرَتُهُ مِنَ الأَيّامِ: فَيَومُ الفِطرِ، ويَومُ عَرَفَةَ، ويَومُ الأَضحى‏، ويَومُ الجُمُعَةِ. (وأمّا خِيَرَتُهُ مِنَ البِقاعِ: فَمَكَّةُ، وَالمَدينَةُ، وبَيتُ المَقدِسِ، و) فارَ التَّنّورُ بِالكوفَةِ؛ وإنَّ الصَّلاةَ بِمَكَّةَ بِمِائَةِ ألفِ صَلاةٍ، وبِالمَدينَةِ بِخَمسٍ وسَبعينَ ألفَ صَلاةٍ، وبِبَيتِ المَقدِسِ بِخَمسينَ ألفَ صَلاةٍ، وبِالكوفَةِ بِخَمسٍ وعِشرينَ ألفَ صَلاةٍ.(12) پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله) فرمود: خداى متعال از ميان سخنان، چهار سخن را؛ از ميان فرشتگان، چهار فرشته را؛ از ميان پيامبران، چهار پيامبر را؛ از ميان راستگويان، چهار تن را؛ از ميان شهيدان، چهار شهيد را؛ از ميان زنان، چهار بانو را؛ از ميان ماه‏ها، چهار ماه را؛ از ميان روزها، چهار روز را؛ و از ميان سرزمين‏ها، چهار سرزمين را برگزيد. برگزيده‏ هاى خداوند از ميان سخنانْ «سبحان اللَّه»، و «الحمد للَّه»، و «لا إله إلّااللَّه» و «اللَّه اكبر» هستند. هر كه اين سخنان را پس از هر نماز بگويد، خداوند براى او ده حسنه مى ‏نويسد و از او ده گناه را پاك مى‏ كند و او را ده درجه بالا مى‏ برد. برگزيدگان‏ خدا از ميان فرشتگان، جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و عزرائيل هستند. برگزيدگان او از ميان پيامبران: ابراهيم را دوست خود، موسى را هم ‏سخن خود، عيسى را روح خود و محمّد را حبيب خويش برگزيد. برگزيدگان او از ميان صدّيقان، يوسف صدّيق و حبيب نجّار و على بن ابى طالب هستند.[13] برگزيدگان او از ميان شهيدان، يحيى بن زكريّا و جرجيس پيامبر و حمزة بن عبد المطّلب و جعفر طيّار هستند. برگزيدگان او از ميان زنان، مريم (دختر عمران) و آسيه (دختر مزاحم و همسر فرعون) و فاطمه زهرا و خديجه (دختر خُويلد) هستند. برگزيده‏ هاى او از ميان ماه ‏ها، رجب و ذى‏قعده و ذى‏حجّه و محرّم هستند كه ماه‏ هاى چهارگانه حرام‏ اند. برگزيده ‏هاى او از ميان روزها، روز فطر و روز عرفه و روز قربان و روز جمعه هستند. برگزيده ‏هاى او از ميان سرزمين‏ها، مكّه و مدينه و بيت ‏المقدس و محلّ فوران آب از تنور در كوفه هستند. همانا نماز در مكّه با صد هزار نماز، در مدينه با هفتاد و پنج هزار نماز، در بيت ‏المقدس با پنجاه هزار نماز، و در كوفه با بيست و پنج هزار نماز، برابر است.(14) تحلیل مطلب: از آیات و روایات فوق به دست می آید که گزینش و صفی شدن و اختیار کردن و گلچین نمودن کار خدا و یک سنت الهی درباره موجودات و مخلوقات است. و به کار بردن واژه هایی با مضامین فوق حاکی از عنایت و توجه ویژه الهی به گلچین شدگان از میان مخلوقات است. از این رو درباره کاربرد واژه«صفوه الله» درباره حضرت آدم (علیه السلام) هر چند اختصاص این وصف را به ایشان اثبات نمی کند اما چند احتمال برای آن وجود دارد: - پیامبران الهی همه برگزیده خدا و مصطفای الهی محسوب می شوند اما برخی از انبیاء نسبت به برخی دیگر امتیاز ویژه ای دارند و از فضیلت و جایگاه برتری برخوردارند آنگونه که قران کریم می فرماید: «تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللَّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ» برخى از آن پيامبران را بر برخى ديگر برترى داديم؛ از ايشان يكى آن است كه خداوند با وى سخن گفت و پايگاه‏هاى ‏برخى از ايشان را بالا برد.(15) در نتیجه حضرت آدم(علیه السلام) دارای یک ویژگی و امتیازی خاص بوده که مایه برتری او بر سایر انبیاء شده است و از این منظر به صفی الله توصیف شده است هر چند آن امتیاز دقیقا برای ما معلوم نباشد. - احتمال دوم درباره گزینش آدم (علیه السلام) از میان انسانهای پیشین است. زیرا طبق یک احتمال انسانهایی قبل از حضرت آدم(علیه السلام) بر روی زمین می زیسته اند. اما خداوند آدم و ذریه ایشان را برتری داده و برای خلیفه اللهی برگزید. از این رو صفی الله نامیده شد. - احتمال سوم تقدم در گزینش است. به این معنا که حضرت آدم(علیه السلام) نسبت به سایر پیامبران مصطفای اول است و گزینش او تقدم زمانی بر سایر پیامبران دارد.(16) - احتمال چهارم تقدم آدم (علیه السلام) در زعامت و رهبری انسانهاست. لذا گزینش او برای هدایت بشر او را به صفی الله مشهور ساخته است.(17) با عنایت به مطالب فوق، وجه روشن و شفافی برای صفی الله بودن آدم (علیه السلام) جز همان کلیاتی که درباره سایر پیامبران و مخلوقات وجود دارد نمی توان بیان کرد. زیرا هر چند درباره برخی از پیامبران مانند موسی(علیه السلام) صفت «کلیم الله» بودن یا برای عیسی (علیه السلام) صفت« روح الله » بودن وجه روشنی دارد اما برخی توصیفات دیگر درباره سایر انبیاء دلیل و توجیه روشنی ندارد مانند اینکه حضرت نوح(علیه السلام) به «نبی الله» توصیف می شود و می گوییم «السلام علی نوح نبی الله» در حالیکه پیامبر الهی بودن مختص نوح نیست. و همه پیامبران جزء انبیاء الهی محسوب می شوند و «نبی الله» اند. از این رو کاربرد مفهوم «صفوه الله» برای حضرت آدم(علیه السلام) دلیل بر اختصاص این صفت برای ایشان نمی شود و یک امر نسبی است. هر چند احتمالات چهارگانه فوق برای ایشان قابل ذکر است.

پی نوشت ها:

1 . بقره/ 130.

2 . بقره/ 132.

3 . بقره/ 247.

4 . آل عمران/ 33.

5 . آل عمران/ 42.

6 . اعراف/ 144.

7 . نمل/ 59.

8 . ص/ 45-47.

9 . ابن بابویه، محمد بن علی ، الخصال، علی اکبر غفاری، جامعه مدرسین، 1362ش، چاپ اول ، قم، ج 1، ص 225، ح 58 ، عن موسى بن بكر عن الإمام الكاظم عليه السلام، بحار الأنوار: ج 60، ص 205، ح 2.

10 . ابن بابویه، محمد بن علی ، كمال الدين، علی اکبر غفاری، ناشر: اسلامیه، 1395ش، چاپ دوم، تهران، ج 1، ص 281، ح 32 عن أبي بصير عن الإمام الصادق عن آبائه عليهم السلام، بحار الأنوار: ج 36 ص 256 ح 74 و ج 25، ص 363، ح 22.

11. حسن بن علی(امام یازدهم)، التفسير المنسوب إلى الإمام العسكري عليه السلام، مدرسه امام مهدی (علیه السلام)، ناشر: مدرسه امام مهدی (علیه السلام)، 1409ق، چاپ اول، ایران ، قم ، ص 661 ح 373، بحار الأنوار: ج 91، ص 126، ح 23.

12. راوندی کاشانی ، فضل بن علی ، النوادر للراوندي( المستدركات)، احمد صادقی اردستانی، دارالکتاب، بی تا، چاپ اول، ایران قم، ص 260 ح 526 عن ابن عبّاس، بحار الأنوار: ج 97، ص 47، ح 34.

13 . در حديث، نام چهارمين صدّيقِ برگزيده، نيامده است.

14 . محمدى رى‏شهرى، محمد، حكمت نامه پيامبر اعظم «صلى الله عليه و آله و سلم»، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، سازمان چاپ و نشر - قم - ايران، چاپ: 2، 1387 ه.ش، ص 394-403.

15 . بقره /253.

16 . جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، نشر اسراء ، 1381ش، چاپ اول، قم، ج 14، ص 100.

17 . جوادی آدمی ، عبدالله ، تسنیم ، نشر اسراء ، 1381ش ،چاپ اول، قم، ج 14، ص 100.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید