اصحاب اعراف

با توجه به آیه 48 سوره اعراف، اعراف چیست، کجاست و اصحاب اعراف کیانند؟ بطور کلی در باره آیه توضیح دهید.

«وَ بَيْنَهُما حِجابٌ وَ عَلَى الْأَعْرافِ‏ رِجالٌ يَعْرِفُونَ كُلاًّ بِسيماهُمْ وَ نادَوْا أَصْحابَ الْجَنَّةِ أَنْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ لَمْ يَدْخُلُوها وَ هُمْ يَطْمَعُونَ»؛ و در ميان آن دو [بهشتيان و دوزخيان‏]، حجابى است؛ و بر «اعراف» مردانى هستند كه هر يك از آن دو را از چهره‏شان مى ‏شناسند؛ و به بهشتيان صدا مى ‏زنند كه: «درود بر شما باد!» امّا داخل بهشت نمى ‏شوند، در حالى كه اميد آن را دارند.(1) «وَ نادى‏ أَصْحابُ الْأَعْرافِ‏ رِجالاً يَعْرِفُونَهُمْ بِسيماهُمْ قالُوا ما أَغْنى‏ عَنْكُمْ جَمْعُكُمْ وَ ما كُنْتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ»؛ و اصحاب اعراف، مردانى (از دوزخيان را) كه از سيمايشان آنها را مى ‏شناسند، صدا مى‏ زنند و مى ‏گويند: «(ديديد كه) گردآورى شما (از مال و ثروت و آن و فرزند) و تكبّرهاى شما، به حالتان سودى نداد!»(2) معنای لغوی: «اعراف» در لغت، جمع "عُرف" (بر وزن گفت) به معنى يال اسب، كاكل خروس، و قسمت هاى بلند كوه و تپّه، محل مرتفع و بلند است. هم چنین دیوار یا منطقه ‏اى است حد فاصل ميان بهشت و جهنم.(3) جمع بین معانی: ميان اهل بهشت و جهنم، حائلى است و بر بلندی هاى آن حائل، مردانى است. اما اعراف کیانند؟ علامه طباطبایی(ره) اصول اقوال مفسران در مساله رجال اعراف را سه قول بیان می کند: 1. مراد از رجال اعراف صاحبان مقام و منزلت است، (بعضی گفته اند: انبياء، گواهان بر اعمال، علماء و فقهاء، و...) 2. آن ها كسانى هستند كه نه حسناتشان بر سيئاتشان ترجيح دارد و نه سيئاتشان بر حسناتشان. 3. آن ها ملائكه هستند. اغلب مفسرين با استناد برخی روایات، قول دوم را اختيار كرده، ولی سياق آيات اعراف با قول اول سازگار است.(4) اما تفسیر نمونه، قولی دیگر انتخاب کرده؛ می گوید در اعراف، دو گروه متضاد وجود دارند، ضعيفان و آلودگانى كه در رحمتند، و پيشوايان بزرگى كه در همه حال يار و ياور ضعيفانند. بنا بر اين آيات (اعراف/46و47) اشاره به گروه نخستين يعنى ضعفا است، و آیات (اعراف/47و48) اشاره به گروه دوم يعنى بزرگان و انبياء و امامان و صلحاء. رواياتى كه در زمينه اعراف و اصحاب اعراف نقل شده نيز ترسيمى از دو گروه متضاد مى‏ كند. گرچه ظاهر آيات و روايات در ابتدا متضاد به نظر مى ‏رسد، اما با دقت روشن مى‏ شود كه نه در ميان آيات و نه در ميان روايات تضادى وجود ندارد، بلكه همه يک واقعيت را تعقيب مى ‏كنند.(5) جمع بین اقوال و روایات: آن چه از بررسى آيات و مجموع روايات به نظر مى ‏رسد اين است كه اعراف جايگاه ويژه ‏اى ميان بهشت و جهنم است كه دو گروه در آن جا قرار دارند: مؤمنين گنهكار كه نه لايق بهشت و نه مستحق جهنم هستند، در آن جا خواهند بود و در انتظار سرنوشت به سر خواهند برد. و در عين حال انبياء و ائمّه هم كه در فكر نجات چنين افرادى هستند در همين موقف در كنار آنان خواهند بود، تا نزد خدا شفاعت آن ها را بكنند و آن ها وارد بهشت شوند.(6) در بعضى از روايات نيز شاهد اين جمع ديده مى ‏شود، مانند این روایت امام صادق(علیه السلام) که می فرمایند: «اَلْأَعْرَافُ كُثْبَانٌ بَيْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ الرِّجَالُ الْأَئِمَّةِ ع يَقِفُونَ عَلَى الْأَعْرَافِ مَعَ شِيعَتِهِمْ وَ قَدْ سَبَقَ الْمُؤْمِنُونَ إِلَى الْجَنَّةِ بِلَا حِسَابٍ فَيَقُولُ الْأَئِمَّةُ لِشِيعَتِهِمْ مِنْ أَصْحَابِ الذُّنُوبِ ...»؛ اعراف، تپه ‏اى است ميان بهشت و دوزخ، و امامان آن مردانى هستند كه بر اعراف در كنار شيعيان (گنهكارشان) قرار مى ‏گيرند، در حالى كه مؤمنان (خالص) بدون نياز به حساب در بهشت جاى گرفته ‏اند ...[بعد اضافه مى ‏كند:] امامان و پيشوايان در اين موقع به پيروان گناهكار خود مى‏ گويند خوب نگاه كنيد، برادران با ايمان خود را چگونه بدون حساب به بهشت شتافته ‏اند، و اين همان است كه خداوند مى ‏گويد: «سَلامٌ عَلَيْكُمْ لَمْ يَدْخُلُوها وَ هُمْ يَطْمَعُونَ» يعنى آنها به بهشتيان درود مى‏ فرستند در حالى كه خودشان هنوز وارد بهشت نشده ‏اند و آرزو دارند.(7) چند نکته: هر دو ضمیر «هُم» در «يَعْرِفُونَهُمْ بِسيماهُم‏»، به جهنمیان بر می گردد، یعنی اصحاب اعراف، جهنمیان را با قیافه هاشان می شناسند. «قالوا»؛ به اصحاب اعراف بر می گردد یعنی اصحاب اعراف گوینده هستند. البته علامه(ره) بر این نظر است که ضمیر جمع در «أَبْصَارُهُمْ» و «قَالُواْ» به اهل بهشت بر می گردد نه به اصحاب اعراف؛ به قرینه این که در آیه بعد با اسم ظاهر از اصحاب اعراف یاد می کند: «وَ نَادَى أَصحَابُ الْأَعْرَاف‏» لذا اگر در این آیات خطاب به اصحاب اعراف بود، دیگر نیازی به تغییر بیان نبود و لازم نبود به صورت اسم ظاهر بیان نماید.(8) «مَا أَغْنَى عَنْكُمْ جَمْعُكُمْ وَمَا كُنْتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ»؛ نقل قول اصحاب اعراف است و به همان جهنمیان اشاره دارد. خلاصه؛ نظر مفسران در باره اصحاب اعراف: اکثر مفسران: كسانى هستند كه نيک و بد آن ها مساوى است. خوبى آن ها، ميان آن ها و آتش، و بدى آن ها ميان آن ها و بهشت، فاصله مى‏شود. اين ها در اعراف هستند تا خداوند در باره آن ها حكم كند. سر انجام خداوند آن ها را به بهشت مى ‏برد. علامه طباطبایی: مراد از رجال اعراف، صاحبان مقام و منزلت است. دارندگان اين مقام و منزلت، انبياء (علهیم السلام)، اولیای الهی، گواهان بر اعمال، علماء، شهداء و... هستند. این با سیاق آیات تطابق بیشتری دارد. نکته مهم: این آیات از آیات مشکله قرآن است و به همین جهت بین مفسران اختلاف است و هر نظری برخی از جهات آیه را می گیرد و ایراداتی هم دارد.

پی نوشت ها:

1. اعراف: 7/ 46.

2. اعراف: 7/ 48.

3. ر.ک: شیخ عباس قمی، فرهنگ واژگان قرآن کریم، مترجم: غلامحسین انصاری، ناشر: شرکت چاپ و نشر بین الملل، ص 196، واژه عرف؛ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، محقق: داوودی، انتشارات: دار الشامیه ـ بیروت، ص 562؛ قرشی، قاموس قرآن، انتشارات: دار الکتب الاسلامیه ـ تهران، ج 4، ص 328.

4. ر.ک: طباطبایی، تفسير الميزان، ترجمه موسوی همدانی، انتشارات: جامعه مدرسین، دفتر انتشارات اسلامی ـ قم، ج ‏8، ص 161.

5. ر.ک: مکارم شیرازی و همکاران، تفسير نمونه، انتشارات: دار الکتب الاسلامیه ـ تهران، ج ‏6، ص 188- 191.

6. تفسير نمونه، ج ‏6، ص 189؛ جعفری، تفسير كوثر، ناشر: موسسه انتشارات هجرت‏ ـ قم، ج ‏4، ص 89.

7. قمى، على بن ابراهيم‏، تفسير القمي‏، محقق: موسوى جزايرى، ناشر: دار الكتاب‏- قم‏، ج ‏1، ص 231.

8. ر.ک: ترجمه الميزان، ج ‏8، ص 163.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید