کدام معبودها

منظور از معبودها در آیه 17 سوره فرقان كيانند؟
«وَ يَوْمَ يَحْشُرُهُمْ وَ ما يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَيَقُولُ أَ أَنْتُمْ أَضْلَلْتُمْ‏ عِبادي هؤُلاءِ أَمْ هُمْ ضَلُّوا السَّبيل‏»؛ (به خاطر بياور) روزى را كه همه آنان و معبودهايى را كه غير از خدا مى ‏پرستند جمع مى ‏كند، آن گاه به آنها مى‏ گويد: «آيا شما اين بندگان مرا گمراه كرديد يا خود آنان راه را گم كردند؟!»(1) آیت الله مکارم در تفسیر نمونه می فرماید: دو تفسير در ميان مفسران معروف وجود دارد: نخست اين كه منظور معبودهاى انسانى (همچون مسيح) يا شيطانى (همچون جن) و يا فرشتگان است كه هر كدام را گروهى از مشركان براى پرستش انتخاب كرده بودند. و از آن جا كه آن ها داراى عقل و شعور و ادراک هستند مى توانند، مورد اين بازپرسى قرار گيرند، و براى اتمام حجت و اثبات دروغ مشركان كه مى گويند اين ها ما را به عبادت خود دعوت كردند از آن ها سؤ ال مى شود آيا چنين سخنى صحيح است؟ و آن ها صريحا گفتار مشركان را تكذيب مى كنند! تفسير دوم كه جمعى از مفسران آن را ذكر كرده اند، اين است كه خداوند در آن روز نوعى از حيات و درک و شعور به بت ها مى بخشد به طورى كه مى توانند مورد بازپرسى قرار گيرند و پاسخ لازم را بدهند كه خدايا ما اين ها را گمراه نكرديم، بلكه آن ها خودشان بر اثر غرق شدن در شهوات و غرور گمراه شدند. اين احتمال نيز وجود دارد كه تمام معبودها را شامل بشود اعم از آن ها كه داراى عقل و شعورند و به زبان خود واقعيت ها را مى گويند، و معبودهائى كه از عقل و شعور برخوردار نيستند و به زبان حال حقيقت را منعكس ‍ می سازند. ولى قرائن موجود در آيه با تفسير اول هماهنگ تر است،چرا كه فعل ها و ضميرها همه نشان مى دهد كه طرف صحبت صاحبان عقل و شعورند و اين متناسب با معبودهائى همچون مسيح و فرشتگان و مانند آن ها است. بعلاوه از جمله «فَقَدْ كَذَّبُوكُم»؛ آن ها شما را تكذيب كردند(2)، چنين بر مى آيد كه مشركان قبلا ادعا نموده اند اين معبودان ما را گمراه ساختند، و به سوى خويش دعوت كردند، و بعيد است مشركان اين ادعا را در مورد بت هاى سنگى و چوبى كرده باشند، زيرا خودشان - آن گونه كه در داستان ابراهيم آمده - يقين داشتند كه بت ها سخن نمى گويند «لَقَدْ عَلِمْتَ ما هؤُلاءِ يَنْطِقُون‏»(3)؛ در حالى كه مثلا در مورد مسيح مى خوانيم «أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُوني‏ وَ أُمِّيَ إِلهَيْنِ مِنْ دُونِ اللَّه»؛ آيا تو، به مردم گفتى كه من و مادرم را دو معبود غير از خدا انتخاب كنيد؟!(4) و در هر حال مسلم است كه ادعاى مشركان و بت پرستان، واهى و بى اساس بوده و آنان ايشان را به عبادت خود دعوت نكرده اند. جالب اين كه معبودان در جواب نمى گويند: خدايا ما آن ها را به عبادت خود دعوت نكرديم، بلكه مى گويند: ما غير از تو معبودى براى خود انتخاب ننموديم، يعنى وقتى خود ما تنها تو را پرستش مى كنيم به طريق اولى براى آن ها ديگرى را معرفى نكرده ايم بخصوص اين كه اين سخن با جمله "سُبْحانَك" (منزهى تو) و با جمله "ما كانَ يَنْبَغي‏ لَنا" (براى ما سزاوار نبود) همراه است كه نهايت ادب و تاكيد آن ها را بر توحيد روشن مى سازد.(5)

ـــــــــــــــــــــــــ

(1) فرقان/ 17.

(2) فرقان/ 19.

(3) انبياء/ 63.

(4) مائده/ 116.

(5) تفسیر نمونه، ج 15، ص 45 و 46.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید