قرآن و حق تلاوت

منظور از «حق تلاوت» در آیات قرآن چیست؟
اين سوال در واقع بر می گردد به اين آيه كه خدای متعال می فرمايد: «الَّذینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ أُولئِکَ یُؤْمِنُونَ بِهِ»؛ کسانى که كتاب آسمانى را به آن ها دادیم آن را چنان که شایسته آن است (تفکر، اندیشه و سپس عمل) تلاوت مى کنند، آن ها به پیامبر اسلام ایمان مى آورند.(1) كسانی كه آيات قرآن را تلاوت می كنند به سه گروه مي توان تقسيم كرد: اول: كسانی كه فقط تلاوت ظاهری آيات را دارند و به معنا و مفهم آن دقتی ندارند، هر چند به نكات تجويدی آن هم دقت كافی داشته باشند. دوم: كسانی كه تلاوت می كنند و به معنی و مفهوم آن هم دقت نظر دارند و تأمل در آيات دارند اما عمل به آن نمی كنند؛ تنها عالم هستند اما بی عمل. سوم: گروهی هستند كه علاوه بر تلاوت و تأمل و تفكر در آيات، به دستورات آن هم عمل می كنند كه اين مورد حق تلاوت قرآن می باشد و ارزشمند است. گروهى تمام اصرارشان بر اداى الفاظ و حروف از مخارج آن است، آن ها دائماً در فکر وقف و وصل و حروف یرملون و شدّ و مدّند و کمترین اهمیتى به محتوا و معنى نمى دهند، چه رسد به عمل کردن به آن؛ به گفته قرآن این ها همانند حیوانى هستند که کتاب هایی بر او حمل شده باشد «کَمَثَلِ الْحِمارِ یَحْمِلُ أَسْفاراً».(2) در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) در تفسیر این آیه مى خوانیم که فرمود: «یُرَتِّلُونَ آیاتِهِ، وَ یَتَفَقَّهُونَ فِیْهِ، وَ یَعْمَلُونَبِأَحْکامِهِ، وَ یَرْجُونَ وَعْدَهُ، وَ یَخافُونَ وَعِیْدَهُ، وَ یَعْتَبِرُونَ بِقَصَصِهِ، وَ یَأْتَمِرُونَ بِأَوامِرِهِ، یَتَناهُونَ عَنْ نَواهِیْهِ، ما هُوَ وَ اللّهِ حِفْظُ آیاتِهِ وَ دَرْسُ حُرُوفِهِ، وَ تَلاوَةُ سُوَرِهِ وَ دَرْسُ أَعْشارِهِ وَ أَخْماسِهِ حَفِظُوا حُرُوفَهُ، وَ أَضاعُوا حُدُودَهُ، وِ إِنَّما تَدَبُّرُ آیاتِهِ وَ الْعَمَلُ بِأحْکامِهِ، قالَ اللّهُ تَعالى کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ»؛ آیات آن را با دقت بخوانند و حقایق آن را درک کنند و به احکام آن عمل بنمایند، به وعده هاى آن امیدوار، و از وعیدهاى آن ترسان باشند، از داستان هاى آن عبرت گیرند، به اوامرش گردن نهند و نواهى آن را بپذیرند، به خدا سوگند منظور حفظ کردن آیات و خواندن حروف و تلاوت سوره ها و یاد گرفتن اعشار و اخماس آن نیست. آن ها حروف قرآن را حفظ کردند اما حدود آن را ضایع ساختند، منظور تنها این است که در آیات قرآن بیندیشند و به احکامش عمل کنند، چنان که خداوند مى فرماید: این كتابى است پر برکت که ما بر تو نازل کردیم تا در آیاتش تدبر کنند.(3) امام باقر (عليه السلام) در مورد رعايت كنندگان حقّ تلاوت و به عبارتى تلاوت كنندگان حقيقى كه مراحل سه گانه قرائت، تأمّل و عمل را شامل مى‏ شود و در آيه «الَّذینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ أُولئِکَ یُؤْمِنُونَ بِهِ»(4) ذكر شده است، مى‏ فرمايد: (تلاوت كنندگان واقعى) كسانى هستند كه قرآن را تلاوت مى‏ كنند و در آن تفقّه و تأمّل عميق مى‏ كنند و به احكام آن عمل مى‏ كنند، به وعده ‏هاى آن اميدوارند و از وعيد آن مى ‏ترسند و به وسيله قصّه‏ هاى آن عبرت مى‏ گيرند و از اوامر آن، فرمان مى‏ برند و از نواهى آن نهى مى‏ پذيرند. به خدا قسم! حقّ تلاوت، (تنها) حفظ كردن آيات و حروف آن و قرائت سوره‏ ها و بخش ‏هاى ده گانه و پنج گانه آن نيست تا حروف قرآن را حفظ كرده باشند و حدود آن را ضايع؛ بلكه حقّ تلاوت، همان تدبّر در آيات و عمل به احكام آن است. خداوند تعالى مى‏ فرمايد: «ما كتابى مبارک به سوى تو نازل كرديم تا در آيات آن تدبّر شود.(5)

ـــــــــــــــــــ

(1) بقره/ 121.

(2) جمعه/ 5.

(3) تفسیر نمونه، ج 1، ص 492.

(4) بقره/ 121.

(5) مقاله تدبّر در قرآن از دیدگاه اهل بیت، على كرجى.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید