خضر، پیامبر یا عبدی صالح؟

آیا خضر (علیه السلام) پیامبر بوده است؟ آیا مانند امام زمان، حکومت خواهند کرد؟ آیا سرباز و یار امام خواهند بود و یا به عنوان پیامبر، رسالتی را بر عهده خواهند داشت؟
در قرآن مجید صریحاً نامی از خضر برده نشده است، و از رفیق یا استاد حضرت موسی تنها به عناوینی که بیانگر مقام عبودیت و علم و دانش خاص اوست یاد شده است. «فَوَجَدا عَبْداً مِنْ عِبادِنا آتَیْناهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا وَ عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً»؛ (در آن جا) بنده‏ اى از بندگان ما را یافتند كه رحمت (و موهبت عظیمى) از سوى خود به او داده، و علم فراوانى از نزد خود به او آموخته بودیم.(1) در روایات متعددی این مرد عالم به نام «خضر» معرفی شده است، و از بعضی روایات استفاده می شود كه اسم اصلی او «بلیا ابن ملكان» بوده و خضر لقب اوست، زیرا هر كجا گام می نهاده، زمین از قدومش سرسبز می شده است. این مرد یک دانشمند الهی و مشمول رحمت خاص پروردگار، و مأمور به باطن و نظام تكوینی جهان و آگاه از پاره ای از اسرار بوده، و از یک جهت معلم موسی بن عمران بوده است، هر چند حضرت موسی در پاره ای از جهات بر او مقدم بوده است. در باره این كه او پیامبر بوده است یا نه، روایات متفاوتی داریم: در جلد اول اصول كافی روایات متعددی نقل شده است كه دلالت بر این دارند كه این مرد عالم، پیامبر نبود، بلكه دانشمندی همچون «ذوالقرنین» و «آصف بن برخیا» بوده است. در حالی كه از پاره ای دیگر از روایات استفاده می شود از جمله شیخ صدوق (رحمة الله علیه) از امام صادق (علیه السلام) نقل كرده، آن حضرت فرمود: «خضر از پیغمبران مرسل بود كه خداوند او را به سوی قوم خود مبعوث فرمود و او مردم را به توحیدخداوند و اقرار به پیغمبران و كتاب هایی كه بر آن ها نازل شده بود دعوت كرد، و معجزه اش این بود كه بر هیچ چوب خشک یا زمین بی علفی نمی نشست، جز آن كه چون بر می خاست، سرسبز می گردید و به همین سبب او را خضر گفتند.»(2) و مطالبی درباره نوشیدن آب حیات توسط خضر (علیه السلام) بیان شده است که خضر از آب حیات نوشید و برای همیشه زنده است. از جمله ابن فضّال از امام رضا (علیه السلام) نقل می‏ كند كه حضرت فرمود: «خضر از آب حیات آشامید. او زنده است و نمی‏ میرد تا در صور دمیده شود».(3) مشابه این روایت از حضرت در جایی دیگر از بحارالأنوار نقل شده است.(4) مرحوم علامه مجلسی از حضرت امام رضا (علیه السلام) روایت كرده است‌: «حضرت خضر از آب حیات خورد و او زنده خواهد ماند تا در صور بدمند و همه زندگان بمیرند، و می‌ آید به نزد ما و بر ما سلام می‌ كند و ما صدای او را می‌ شنویم و او را نمی‌ بینیم‌، و هر جا كه نام او مذكور شود، او در آن جا حاضر می‌ شود، پس هر كه او را یاد كند، بر او سلام كند، و در هر موسم حج در مكه حاضر می‌ شود و حج می‌ كند و در عرفات وقوف می‌ كند و برای دعای مؤمنین آمین می‌ گوید. زود باشد كه حق تعالی خضر را مونس قائم آل محمد (صلوات اللّه علیهم اجمعین) گرداند در وقتی كه آن حضرت از مردم غایب گردد، و در تنهایی رفیق آن حضرت باشد.»(5) از این روایت استفاده می‌ شود كه یكی از حكمت‌ های عمر طولانی حضرت خضر خدمت‌ گذاری به پیامبران‌، مومنان و بالاخص حضرات اهل‌بیت (علیهم السلام) و خدمت ویژه به حضرت حجت (علیه السلام) است. علامه طباطبایی درباره این احادیث می‏ فرماید: در روایاتی كه از شیعه و سنّی رسیده، آمده است خضر از آب حیات كه در ظلمات می‏ باشد، نوشیده است، چه وی در طلیعه لشگر ذوالقرنین كه در طلب آب حیات بود، قرار داشت. خضر به آن رسید و ذوالقرنین نرسید. این روایات و امثال آن، روایات آحادی (خبرهای واحد) است كه یقین به صدورش نداریم و از قرآن كریم و سنت و عقل، دلیلی بر توجیه و تصحیح آن نداریم.(6) مطلب دیگر؛ در رابطه با خضر نبی و ارتباطش با امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) باید گفت: خداوند متعال خضر را حجّتی قرار داد تا هر که درباره طول عمر امام زمان (علیه السلام) دچار شکّ و تردید شود، به ایشان بنگرد و ببیند خداوند بندگانی از طایفۀ انسان‌ ها دارد که چند هزار سال عمرشان از امام عصر (علیه السلام) بیشتر است.امام صادق (علیه السلام) این گونه بیان می فرمایند: «و اما بنده صالح، خضر (علیه السلام) را خداوند عمر طولانی عنایت فرمود نه به خاطر نبوتی که برایش تقدیر کرده باشد، یا کتابی بر او نازل فرماید، و نه آئینی که شرایع دیگر را نسخ نماید، و نه برای امامتی که بندگان خود را به اقتدای به او ملزم سازد، و نه اطاعتی که بر او فرض فرماید، بلکه چون در علم خداوند تبارک و تعالی گذشته بود که عمر قائم (علیه السلام) در دوران غیبت طولانی خواهد شد تا آن جا که بندگان او را باور نکنند و آن عمر طولانی را انکار نمایند، خداوند عمر بنده صالح خضر (علیه السلام) را بدون سبب طولانی ساخت به خاطر استدلال به وسیله آن بر عمر قائم (علیه السلام)، تا این که دلیل و برهان معاندین را قطع نماید که می گویند برای مردم از سوی خداوندحجتی نیست».(7) علاوه بر این، او در دورۀ غیبت و پس از ظهور به سان انیسی مهربان و همراهی دل‌سوز در خدمت امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) خواهد بود: «خضر (علیه السلام) از آب حیات نوشید و بنابراین تا روز قیامت زنده خواهد بود، او به نزد ما می ‏آید و بر ما سلام می‏ کند و ما صدای او را می‏ شنویم، گرچه او را نمی‏ بینیم و او در هر جا که یاد شود، حضور می‏ یابد. پس هر کس از شما که او را یاد نمود به او سلام کند. او در هنگام حج در مکّه حضور می‏ یابد و جمیع عبادات و مناسک را به جا می‏ آورد و در عرفه، وقوف می‏ کند و برای مؤمنان دعا می ‏نماید و به زودی خداوند در هنگام ظهور قائم ما وحشت و تنهایی او را، به انس مبدّل می‏ سازد و او در کنار حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) حضور می‏ یابد.»(8) احادیث، بیانگر این است که حضرت خضر (علیه السلام) یکی از یاران بسیار نزدیک امام مهدی (علیه السلام) و همیشه در کنار ایشان هستند. قدر مسلّم این است که او از فعالیت های صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) باخبر هستند و در تمام زمینه ها مددکار حضرت می باشند. چه بسا حضرت خضر (علیه السلام) به یاران حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه)، علما، شیعیان و دوستان حضرت سر می زنند و در مشکلات و گرفتاری ها آن ها را یاری می دهد. ممکن است کارهای مختلفی را به دستور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) انجام دهند که ما از اکثر آن ها بی خبر باشیم. در روایات مربوط به ظهور و بعد از آن مطلبی که بیانگر تشکیل حکومت یا مسئولیت حضرت خضر در حکومت جهانی امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) باشد نیافتیم.

ـــــــــــــــــــــــ

(1) کهف/ 65.

(2) تاریخ انبیاء، سیدهاشم رسولی محلاتی، ص 474.

(3) الخرائج و الجرائح، ج ‏3، ص 1174.

(4) بحارالأنوار، ج 52، ص 152.

(5) محمد باقر مجلسی‌، تحقیق سید علی امامیان‌، ج 1، ص 764، انتشارات سرور، چ سوم‌، قم 1378 ش‌، به نقل از كمال الدین تمام النعمه تا ص 390.

(6) ترجمه تفسیر المیزان، ج 13، ص 598 با تلخیص.

(7) کمال الدین ج 2، ص 26.

(8) کمال‌الدّین و تمام‌ النّعمه، ج ‏2، ص 390.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید