پرسش: ما شیطان داریم یا شیاطین و تفاوت آن با ابلیس چیست؟ آیا منظور از شیطان در قرآن همان معنای عام مدنظر است یا جنس خاصی مورد توجه است؟

پاسخ:
بنا بر نظر برخی از صاحب نظران، «ابلیس» و «شیطان» اسم خاص نیست بلکه وصف است، یعنی موجود شروری است که از رحمت الهی مأیوس و از خیر به دور است.
در «قاموس قرآن» آمده:
مراد از «إِبلِیس‏» در قرآن، موجودی است زنده، با شعور، مکلّف، نامرئی، فریبکار و... که از امر خداوند سر پیچید و به آدم سجده نکرد، در نتیجه رانده شد و مستحق عذاب و لعن گردید.
او در قرآن اکثرا به نام شیطان خوانده شده و فقط در یازده محلّ ابلیس به کار رفته است.
در این که آیا این کلمه عَلَم شخص است و نام مخصوص اوست و یا صفت است و به واسطه یأس از رحمت خدا، به او ابلیس گفته شده، باید گفت اگر ثابت شود که اسم اصلی او «عزازیل» و کلمه «ابلیس» عربی است، صفت بودن آن بهتر به نظر می‌ رسد. مؤید این نظر، روایتی است که از حضرت رضا (علیه السلام) نقل شده که می ‌فرمایند: «نام او حارث بوده، ابلیس نامیده شد زیرا که از رحمت خدا مأیوس گردید.»(1)
«شیطان» وصف است نه اسم خاص آن روح شریر، و به مناسبت دوری از خیر و از رحمت حق تعالی، وصف شیطان بر او اطلاق شده است.(2)
بنابراین؛ به هر موجود شروری که مأیوس از رحمت خدا و دور از خیر باشد، اعم از این که از جنس انسان باشد یا جن، می‌توان به او «ابلیس» یا «شیطان» اطلاق کرد.

پی نوشت ها:
1. ر.ک: قرشی، قاموس قرآن، ج 1، ص 226 و 227.
2. همان، ج 4، ص 33.