ویژگی فاسقان

image: 
قرآن و سنت، در باره فاسقان چه می فرمایند؟

قرآن و سنت، در باره فاسقان چه می فرمایند؟

«فِسق» در لغت به معنای خروج از حق است. قرآن کریم در باره ابلیس، می فرماید: «كانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ‏ عَنْ أَمْرِ رَبِّه‏»(1) يعنى او از جن بود و از دستور خدايش خارج شد و اطاعت نكرد. كافر، فاسق است زیرا بطور تمام و کمال از شرع خارج شده است؛ گناه كار، فاسق است، زیرا به نسبت گناه از شرع و حق، كنار رفته است.(2)

دیدگاه قرآن
ـ معرفی فاسقان
«الَّذينَ يَنْقُضُونَ‏ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ ميثاقِهِ وَ يَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَ يُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُون‏»؛ فاسقان كسانى هستند كه پيمان خدا را، پس از محكم ساختن آن، می شكنند؛ و پيوندهايى را كه خدا دستور داده برقرار سازند، قطع نموده، و در روى زمين فساد می كنند؛ اينها زيانكارانند.(3)
ـ خبر فاسق معتبر نیست
«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ‏ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصيبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلى‏ ما فَعَلْتُمْ نادِمينَ»؛ اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد! اگر شخص فاسقى خبرى براى شما بياورد، در باره آن تحقيق كنيد، مبادا به گروهى از روى نادانى آسيب برسانيد و از كرده خود پشيمان شويد.(4)
ـ برخی از مصادیق فسق
«حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَ الدَّمُ وَ لَحْمُ الْخِنْزيرِ وَ ما أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَ الْمُنْخَنِقَةُ وَ الْمَوْقُوذَةُ وَ الْمُتَرَدِّيَةُ وَ النَّطيحَةُ وَ ما أَكَلَ السَّبُعُ إِلاَّ ما ذَكَّيْتُمْ وَ ما ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَ أَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلامِ ذلِكُمْ فِسْقٌ‏»؛ گوشت مردار، و خون، و گوشت خوک، و حيواناتى كه به غير نام خدا ذبح شوند، و حيوانات خفه شده، و به زجر كشته شده، و آن ها كه بر اثر پرت‏ شدن از بلندى بميرند، و آن ها كه به ضرب شاخ حيوان ديگرى مرده باشند، و باقيمانده صيد حيوان درنده- مگر آنكه (بموقع به آن حيوان برسيد، و) آن را سر ببريد- و حيواناتى كه روى بتها (يا در برابر آن ها) ذبح مى ‏شوند، (همه) بر شما حرام شده است؛ و (همچنين) قسمت كردن گوشت حيوان به وسيله چوبه‏ هاى تير مخصوص بخت آزمايى؛ تمام اين اعمال، فسق و گناه است‏.(5)
ـ فسق، منفور است
«وَ لكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإيمانَ وَ زَيَّنَهُ في‏ قُلُوبِكُمْ وَ كَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَ الْفُسُوقَ‏ وَ الْعِصْيان‏»؛ ولى خداوند ايمان را محبوب شما قرار داده و آن را در دلهايتان زينت بخشيده، و (به عكس) كفر و فسق و گناه را منفورتان قرار داده است‏.(6)
ـ فاسقان هدایت نمی شوند
«وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفاسِقينَ‏»؛ و خداوند، جمعيّت فاسقان را هدايت نمى‏كند.(7)
ـ اکثر اهل کتاب فاسقند
«وَ لَوْ آمَنَ أَهْلُ الْكِتابِ لَكانَ خَيْراً لَهُمْ مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَ أَكْثَرُهُمُ الْفاسِقُونَ‏»؛ و اگر اهل كتاب، ايمان آورند، براى آن ها بهتر است! (ولى تنها) عده كمى از آن ها با ايمانند، و بيشتر آن ها فاسقند، (و خارج از اطاعت پروردگار).(8)
ـ بنی اسرائیل
«قالَ رَبِّ إِنِّي لا أَمْلِكُ إِلاَّ نَفْسي‏ وَ أَخي‏ فَافْرُقْ بَيْنَنا وَ بَيْنَ الْقَوْمِ الْفاسِقينَ‏»؛ (موسى) گفت: «پروردگارا! من تنها اختيار خودم و برادرم را دارم، ميان ما و اين جمعيّت گنهكار، جدايى بيفكن!»(9)
ـ منافقان
«الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمُنْكَرِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَ يَقْبِضُونَ أَيْدِيَهُمْ نَسُوا اللَّهَ فَنَسِيَهُمْ إِنَّ الْمُنافِقينَ هُمُ الْفاسِقُون‏»؛ مردان منافق و زنان منافق، همه از يك گروهند! آن ها امر به منكر، و نهى از معروف مى ‏كنند؛ و دستهايشان را (از انفاق و بخشش) مى ‏بندند؛ خدا را فراموش كردند، و خدا (نيز) آن ها را فراموش كرد (، و رحمتش را از آن ها قطع نمود)؛ به يقين، منافقان همان فاسقانند.(10)
ـ تهمت زنندگان به پاکان
«وَ الَّذينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ ثُمَّ لَمْ يَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَداءَ فَاجْلِدُوهُمْ ثَمانينَ جَلْدَةً وَ لا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهادَةً أَبَداً وَ أُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُون‏»؛ و كسانى كه آنان پاكدامن را متّهم مى ‏كنند، سپس چهار شاهد (بر مدّعاى خود) نمى ‏آورند، آن ها را هشتاد تازيانه بزنيد و شهادتشان را هرگز نپذيريد؛ و آن ها همان فاسقانند.(11)
ـ قوم فرعون
«فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطاعُوهُ إِنَّهُمْ كانُوا قَوْماً فاسِقين‏»؛ (فرعون) قوم خود را سبك شمرد، در نتيجه از او اطاعت كردند؛ آنان قومى فاسق بودند!(12)
ـ تکذیب کننده آیات
«وَ الَّذينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا يَمَسُّهُمُ الْعَذابُ بِما كانُوا يَفْسُقُون‏»؛ و آن ها كه آيات ما را تكذيب كردند، عذاب (پروردگار) به خاطر نافرمانی ها به آنان مى ‏رسد.(13)
ـ قوم نوح
«وَ قَوْمَ نُوحٍ مِنْ قَبْلُ إِنَّهُمْ كانُوا قَوْماً فاسِقين‏»؛ همچنين قوم نوح را پيش از آن ها هلاك كرديم، چرا كه قوم فاسقى بودند.(14)
ـ بسیاری از ذریه نوح و ابراهیم
«وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً وَ إِبْراهيمَ وَ جَعَلْنا في‏ ذُرِّيَّتِهِمَا النُّبُوَّةَ وَ الْكِتابَ فَمِنْهُمْ مُهْتَدٍ وَ كَثيرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ‏»؛ ما نوح و ابراهيم را فرستاديم، و در دودمان آن دو نبوّت و كتاب قرار داديم؛ بعضى از آنها هدايت يافته‏ اند و بسيارى از آنها گنهكارند.(15)
ـ فراموش کنندگان خدا
«وَ لا تَكُونُوا كَالَّذينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ‏»؛ و همچون كسانى نباشيد كه خدا را فراموش كردند و خدا نيز آنها را به «خود فراموشى» گرفتار كرد، آن ها فاسقانند.(16)
ـ قوم لوط
«وَ لُوطاً آتَيْناهُ حُكْماً وَ عِلْماً وَ نَجَّيْناهُ مِنَ الْقَرْيَةِ الَّتي‏ كانَتْ تَعْمَلُ الْخَبائِثَ إِنَّهُمْ كانُوا قَوْمَ سَوْءٍ فاسِقين‏»؛ و لوط را (به ياد آور) كه به او حكومت و علم داديم؛ و از شهرى كه اعمال زشت و كثيف انجام مى ‏دادند، رهايى بخشيديم؛ چرا كه آن ها مردم بد و فاسقى بودند.(17)
ـ اشراف فاسق
«وَ إِذا أَرَدْنا أَنْ نُهْلِكَ قَرْيَةً أَمَرْنا مُتْرَفيها فَفَسَقُوا فيها فَحَقَّ عَلَيْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْناها تَدْميراً»؛ و هنگامى كه بخواهيم شهر و ديارى را هلاك كنيم، نخست اوامر خود را براى «مترفين» (و ثروتمندان مست شهوت) آن جا، بيان مى‏ داريم، سپس هنگامى كه به مخالفت برخاستند و استحقاق مجازات يافتند، آن ها را به شدّت درهم مى ‏كوبيم.(18)
کافران
«وَ لَقَدْ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ آياتٍ بَيِّناتٍ وَ ما يَكْفُرُ بِها إِلاَّ الْفاسِقُون‏»؛ ما نشانه‏ هاى روشنى براى تو فرستاديم؛ و جز فاسقان كسى به آن ها كفر نمى ‏ورزد.(19)

فسق از منظر روایات
ـ معنای فسق
«... وَ مَعْنَى الْفِسْقِ فَكُلُ‏ مَعْصِيَةٍ مِنَ‏ الْمَعَاصِي‏ الْكِبَارِ فَعَلَهَا فَاعِلٌ أَوْ دَخَلَ فِيهَا دَاخِلٌ بِجِهَةِ اللَّذَّةِ وَ الشَّهْوَةِ وَ الشَّوْقِ الْغَالِبِ فَهُوَ فِسْقٌ وَ فَاعِلُهُ فَاسِقٌ خَارِجٌ مِنَ الْإِيمَانِ بِجِهَةِ الْفِسْقِ فَإِنْ دَامَ فِي ذَلِكَ حَتَّى يَدْخُلَ فِي حَدِّ التَّهَاوُنِ وَ الِاسْتِخْفَافِ فَقَدْ وَجَبَ أَنْ يَكُونَ بِتَهَاوُنِهِ وَ اسْتِخْفَافِهِ كَافِراً ...»
امام صادق (علیه السلام) در باره معنای فسق، می فرمایند: هر معصیتی از معاصی بزرگ خدا که کسی آن را انجام دهد، یا شخصی از روی لذتجویی و شهوت و شوق غالب به آن درآید، این فسق است و مرتکب آن فاسق و به لحاظ فسق، از حیطه ایمان خارج است. اگر به این عمل ادامه دهد تا جایی که به حد اهمیت ندادن و خفیف شمردن برسد، به سبب این بی اعتنایی و خفیف شماری، کفر بر او لازم آید.(20)
ـ نشانه های فاسق
«... وَ أَمَّا عَلَامَةُ الْفَاسِقِ‏ فَأَرْبَعَةٌ اللَّهْوُ وَ اللَّغْوُ وَ الْعُدْوَانُ وَ الْبُهْتَانُ»؛ رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: نشانه فاسق چهار چیز است: لهو، لغو، عدوان و بهتان.(21)
لهو؛ سرگرمی و کارهای غفلت آوری است که خدا را از یاد می برد و انسان را به کارهای بی هدف و بیهوده مشغول می دارد.
لغو؛ هر سخنی که در آن یاد خدا نباشد؛ هر سخن و کار بیهوده و بی فایده.
عُدوان؛ تجاوز به حقوق دیگران.
بُهتان؛ تهمت و دادن نسبت های ناروا و دروغ به دیگران.
ـ هر گناهی
« كُلُّ إِثْمٍ دَخَلَ صَاحِبُهُ بِلُزُومِهِ النَّارَ فَهُوَ فَاسِقٌ‏ [فِسقٌ]»؛ حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند هر گناهی که صاحبش به خاطر آن به آتش داخل شود، آن فسق است.(22)
ـ دوری از دوست فاسق
«وَ إِيَّاكَ وَ مُصَاحَبَةَ الْفَاسِقِ فَإِنَّهُ بَائِعُكَ بِأُكْلَةٍ أَوْ أَقَلَّ مِنْ ذَلِكَ وَ إِيَّاك‏»؛ امام سجاد (علیه السلام) می فرمایند: از رفاقت با فاسق بپرهیز که او تو را به لقمه اى و بلکه کمتر از لقمه اى می فروشد.(23)
ـ دوری از فاسقان
«إِيَّاكَ وَ مُصَاحَبَةَ الْفُسَّاقِ‏ فَإِنَّ الشَّرَّ بِالشَّرِّ مُلْحَقٌ»؛ امام علی (علیه السلام) می فرمایند: از رفاقت و همراهی با فاسقان و بدکاران بپرهیز، زیرا بدی به بدی می پیوندد.(24)
ـ توصیه لقمان به فرزندش
«يَا بُنَيَّ إِيَّاكَ وَ مُصَاحَبَةَ الْفُسَّاقِ‏ هُمْ كَالْكِلَابِ إِنْ وَجَدُوا عِنْدَكَ شَيْئاً أَكَلُوهُ وَ إِلَّا ذَمُّوكَ وَ فَضَحُوكَ وَ إِنَّمَا حُبُّهُمْ بَيْنَهُمْ ْ سَاعَة»؛ ای فرزندم! از همنشینی و مصاحبت با فاسقان، پرهیز کن؛ آن ها مانند کلاغ هستند، اگر چیزی نزد تو بیابند، می خورند و اگر چیزی نیابند، تورا مذمت و بدگویی کرده و رسوایت می کنند. دوستی آن ها بین خودشان، ساعتی (لحظه ای و کوتاه) است.(25)
ـ دشنام دادن
«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)‏ سِبَابُ‏ الْمُؤْمِنِ فُسُوقٌ»؛ رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: دشنام دادن مؤمن، فسق است.(26)
ـ دعا برای دوری از فسق
«اللَّهُمَّ حَبِّبْ إِلَيَّ فِيهِ الْإِحْسَانَ وَ كَرِّهْ إِلَيَّ فِيهِ‏ الْفُسُوقَ‏ وَ الْعِصْيَان‏»؛ [در دعای روز یازدهم ماه مبارک رمضان می خوانیم:] خدايا! در اين روز احسان و نيكى را در نظرم محبوب گردان، و فسق و معصيت را در نظرم ناپسند قرار بده.(27)
ـ فاسق متجاهر، غیبت ندارد
«عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (علیه السلام) قَال‏ إِذَا جَاهَرَ الْفَاسِقُ‏ بِفِسْقِهِ‏ فَلَا حُرْمَةَ لَهُ وَ لَا غِيبَة»؛ امام صادق (عليه السلام) فرمودند: هرگاه شخص فاسق، آشكارا گناه كند، نه حرمتى دارد و نه غيبتى.(28)
ـ بد راه و رسمی
«وَ قَالَ (علیه السلام)‏ لَا يَجْمَعُ اللَّهُ لِمُنَافِقٍ‏ وَ لَا فَاسِقٍ‏ حُسْنَ السَّمْتِ وَ الْفِقْهَ وَ حُسْنَ الْخُلُقِ أَبَدا»؛ امام صادق (عليه السلام) فرمودند: خداوند هرگز خوش راه و رسمى و دين فهمى و خوش خويى را در وجود منافق و فاسق جمع نمى كند.(29)

پی نوشت ها:
1. كهف: 18/ 50.
2. قرشی، قاموس قرآن، انتشارات: دار الکتب الاسلامیه ـ تهران، ج ‏5، ص 176.
3. بقره: 2/ 27.
4. حجرات: 49/ 6.
5. مائده: 5/ 3.
6. حجرات: 49/ 7.
7. مائده: 5/ 108.
8. آل عمران: 3/ 110.
9. مائده: 5/ 25.
10. توبه: 9/ 67.
11. نور: 24/ 4.
12. زخرف: 43/ 54.
13. انعام: 6/ 49.
14. ذاریات: 51/ 46.
15. حدید: 57/ 26.
16. حشر: 59/ 19.
17. انبیاء: 21/ 74.
18. اسراء: 17/ 16.
19. بقره: 2/ 99.
20. ابن شعبه حرانى، تحف العقول‏، محقق/مصحح: غفارى، ناشر: جامعه مدرسين ‏ـ قم‏، 1404ق، چاپ دوم‏، ص 331.
21. همان، ص 22.
22. همان، ص 421.
23. کلینی، الكافي، محقق/مصحح: غفاری و آخوندی، انتشارات دارالکتب اسلامیه ـ تهران، 1407ق، چاپ چهارم، ج ‏2، ص 376، ح 7.
24. شریف الرضی، نهج البلاغه، محقق: صبحی صالح، انتشارت: هجرت ـ قم، ص 460، نامه 69.
25. مفيد، الإختصاص‏، محقق/مصحح: غفارى، و محرمى زرندى، ناشر: الموتمر العالمى لالفية الشيخ المفيد ـ قم‏، 1413ق، چاپ اول، ص 338.
26. الكافي، پیشین، ج ‏2، ص 360.
27. ابن طاووس، إقبال الأعمال(ط- القديمة)، ناشر: دار الكتب الإسلاميه‏ ـ تهران‏، 1409ق، چاپ دوم‏، ج ‏1، ص 140.
28. ابن بابويه (صدوق)، الأمالي، ناشر: كتابچى‏ ـ تهران‏، 1376 ش‏، چاپ ششم‏، ص 39، ح 7.
29. تحف العقول، پیشین، ص 370.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید