واژه «ظلوم»
آیا می توان گفت واژه «ظلوم» در آیات «انّ الانسان لَظَلومٌ کَفّارٌ»(ابراهیم/34) و آیه «إنّه کان ظَلوماً جَهولاً»(احزاب/72) از ریشه ظلم و مترادف ظلمت، به مفهوم در تاریکی قرار گرفتن است، مثلا تاریکی از لحاظ نور، تاریکی علم و دانش و دانایی و حکمت و...؟
«وَ آتاكُمْ مِنْ كُلِّ ما سَأَلْتُمُوهُ وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لا تُحْصُوها إِنَّ الْإِنْسانَ لَظَلُومٌ كَفَّار»؛ و از هر چيزى كه از او خواستيد، به شما داد؛ و اگر نعمت هاى خدا را بشماريد، هرگز آن ها را شماره نتوانيد كرد! انسان، ستمگر و ناسپاس است.(1)
«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولا»؛ ما امانت (تعهّد، تكليف، و ولايت الهيّه) را بر آسمان ها و زمين و كوه ها عرضه داشتيم، آن ها از حمل آن سر برتافتند، و از آن هراسيدند؛ امّا انسان آن را بر دوش كشيد؛ او بسيار ظالم و جاهل بود، (چون قدر اين مقام عظيم را نشناخت و به خود ستم كرد.)(2)
درست است که «ظُلم» و «ظُلمت» از نظر ریشه، مشترک بوده و از «ظ ل م» هستند ولی استعمال ها و وزن های آن ها مختلف است و با تفاوت در وزن، معنا نیز متفاوت می شود.
واژه «ظُلم» (با ضمه ضاء) از ریشه «ظ ل م» به معنای ستم و نیز به معنای چیزی را در جای خودش نگذاشتن است که جمع آن «ظَلُوم» می شود که بر وزن صیغه مبالغه هم هست.
توجه بفرمایید:
وزن «فَعْلٌ» (فتحه فاء) یعنی «الظَّلْم» به معنای برق شمشیر است. حتی به معنای برف نیز گفته شده است.
وزن «فُعْلٌ» (ضمه فاء) یعنی «الظُّلْم» به معنای گرفتن به زور و بدون حق است و جمع آن می شود «الظِّلام»؛ و أصل «الظُّلْم» در لغت به معنای قرار دادن چیزی در غیر موضع (جای) خودش است.
وزن «فُعْلة» (با هاء) یعنی «الظُّلْمة» به معنای رفتن نور است و جمع آن «ظُلَم» است. هم چنین بر وزن های «ظُلُمات» و «ظُلْمات» و «ظُلَمات» نیز جمع بسته می شود. بعضی هم گفته اند این ها جمع الجمع هستند برای جمع «ظُلَم».(3)
«الظُّلَمَةُ» و «الظُّلْمَةُ» و «الظُّلُمَةُ»، مقابل نور و روشنایی، جمعش «ظُلَمٌ»، «ظُلْمات»، «ظُلَمات» و «ظُلُمات» می شود. اسمش هم «الظُّلامُ» است که جمع بسته نمی شود.(4)
«ظَلم» (به فتح ضاء) جمعش «ظُلوم» است.(5)
بنابر این:
همان طور که ملاحظه می فرمایید، با تفاوت در اوزان افعال، معنا هم متفاوت می شود و نمی توان یکی را به جای دیگری استعمال کرد و معنای یکسانی انتظار داشت.
لذا تعبیر «لَظَلُومٌ» در آیات شریفه که به جور و ستم، معنا و ترجمه شده است، صحیح است.
پی نوشت ها:
1. ابراهیم: 14/ 34.
2. احزاب: 33/ 72.
3. حميرى، شمس العلوم و دواء كلام العرب من الكلوم، محقق/مصحح: اريانى و عبدالله و عمرى، ناشر: دار الفكر ـ دمشق،1420 ه.ق، چاپ اول، ج 7، ص 4241.
4. ر.ک: ازهرى، تهذيب اللغة، ناشر: دار احياء التراث العربي ـ بيروت، 1421 ه.ق، چاپ اول، ج 14، ص 274؛ جوهرى، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربية، محقق/مصحح: عطار، ناشر: دار العلم للملايين ـ بيروت، 1376 ه.ق، چاپ اول، ج 5، ص 1978؛ ابن منظور، لسان العرب، الناشر: دار صادر ـ بيروت، الطبعة الثالثة، 1414ق، ج 12، ص 377.
5. الصحاح، پیشین، ج 5، ص 1978؛ ابن سيده، المحكم و المحيط الأعظم، محقق/مصحح: هنداوى، ناشر: دار الكتب العلمية ـ بيروت، 1421 ه.ق، چاپ اول، ج 10، ص 28.
برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید
