نقش دعا در عبودیت

نقش دعا در تحکیم بیان عبودیت چیست؟

در پاسخ به سؤال شما نکاتی را تقدیم می کنیم:
یک- معناشناسی دعا و عبودیت
الف- مفهوم دعا: دعا در لغت به معنی «خواندن، درخواست انجام کار، حاجت خواستن است.»(1) اما در اصطلاح دینی به معنای روی آوردن به خداوند متعال و درخواست از او با حالت خضوع می باشد. به بیان دیگر، دعا از دیدگاه شرع، گفت و گو کردن با حق تعالی به نحو بیان توحید و ثنای الهی یا درخواست بخشش و رحمت از او یا طلب بهره دنیایی و اخروی است.(2) از آیات و روایات استفاده می شود که دعا نه تنها عبادت است، بلکه از برترین عبادتها به شمار رفته است. دعا در آیینه روایات، با عنوان روح و جان عبادت؛(3) کلید رحمت خداوند و چراغ روشنی برای تاریکی ها؛(4) اسلحه انسان با ایمان و ستون (خیمه) دین؛(5) و ... ذکر شده است. به یک تعبیر می توان گفت گوشه گوشه زندگی انسان و در همه لحظات و همراه همه اعمال و افعال بندگی انسان، روح دعا و خواستن ساری و جاری می باشد. در مقام دعا و طلب کردن، انسان در همه امور سرتاسر وجود خودش را محتاج و نیازمند می بیند، تنها به خدای متعال توجه می کند و تنها او را مالک حقیقی و تنها مؤثر در امور عالم می داند و غیر خدای متعال را عاجز و ناتوان و محتاج به حضرت او می داند.

ب- عبودیت: در معنای عبودیت «راغب اصفهانی» در «مفردات» می گوید: عبودیت، اظهار تذلل و عبادت، غایت تذلّل است.(6) عبودیت، یعنی تسلیم محض خدا بودن. این حالت در حقیقت یک وضعیت انسانی است که محصول عبادت کامل و خالصانه خداوند است. انسان با اطاعت و تسلیم و انجام عبادات و فرائض دینی و ترک محرمات به مقام عبودیت و بندگی خدای متعال می رسد. در حقیقت، مراد از عبودیّت و بندگی، رسیدن به درجه ای از معرفت و خلوص قلبی و درجه ی وجودی است که در آن مرتبه، شخص هیچ اعتباری برای خود و دیگر مخلوقات عالم، قائل نیست و جز خدا هیچ نمی بیند و همه ی موجودات و از جمله خود را بند به اراده ی خدا می یابد؛ لذا بنده ی خدا نامیده می شود. عبودیت، نهایت اوج تکامل یک انسان و قرب او به خداست. عبودیت اطاعت بی قید و شرط و فرمانبرداری در تمام زمینه هاست و بالاخره عبودیت کامل آن است که انسان جز به معبود واقعی یعنی کمال مطلق نیندیشد، جز در راه او گام بر ندارد، غیر از او را مؤثر در عالم نداند و هرچه غیر اوست را محتاج و نیازمند به هستی بخش عالم بداند. ناگفته نماند رابطه عبودیت و عبادت مانند رابطه نیت و عمل است. همان گونه که نیت، درونی و عمل، بیرونی است، عبودیت نیز در درون انسان شکل می گیرد و عبادت فعالیت بیرونی عبد است.

دو. تأثیر دعا در تحکیم و تقویت عبودیت
چنان که در تعریف دعا و عبادت و عبودیت بیان کردیم؛ دعا و عبادت دو وسیله و ابزاری هستند که آدمی را به تعالی اختیاری روحی و مقام و درجه عبودیت می رسانند. این دو ابزار به معنای دو ابزار جدای از هم نبوده، بلکه نسبت و ارتباط دوسویه دارند. از یکسو هم در دعا و هم در عبادت و بندگی (روح عبودیت) نفس تذلّل و خضوع و خشوع نهفته و از سوی دیگرهمانگونه که اهتمام بر عبادت خدای متعال موجب تحکیم و تقویت پایه های عبودیت آدمی و عمیق تر شدن روح و دعا و تمنا از حقتعالی در وجود آدمی می شود، اهتمام بر دعا و توسل که اساسی توحیدی دارد نیز پایه های عبودیت و بندگی انسان را تحکیم بخشیده، روح عبادت و طاعت را در وجود شخص تقویت می کند. نسبت بین دعا و عبادت، که دو وسیله رسیدن انسان به مقام عبودیت هستند را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:
1. دعا مقدمه عبادت و یا برای تقویت و کمال بخشی عبادت.
2. دعا، بخشی از خود عبادت است مانند دعاهایی که در نماز و حج نهفته است.
3. دعا فی نفسه تمامش عبادت است مانند خواندن ادعیه وارده و مأثوره که در مناسبت های خاص، فضیلت دارد.
4. البته برخی از عبادات، اساساً دعا نیستند مانند روزه و زکات، اما جدای از نفس دعا هم نیستند. زیرا انسان مؤمن با انجام این دو فریضه، رضا و خشنودی خدای متعال را طلب می کند و این در حالی است که بزرگترین دعا و طلب مؤمنان در همه لحظات و در همه امور، جلب رضا و خشنودی خدای متعال است. بنابراین، شاید نتوان برای کسی که سالک کوی عبودیت و بندگی خداوند است عبادت و عملی را یافت که بطور کامل، عاری از دعا و تمنا باشد.

بنابراین اگر انسان بتواند توأم با روح اطاعت و عبادت حقتعالی، روح دعا و طلب و تمنا از یگانه بی نیاز عالم را در لحظه لحظه، گوشه گوشه و رشته رشته از امور زندگی اش مورد توجه و اهتمام قرار دهد گو اینکه دائم در حال عبادت و بندگی خدای متعال بوده و در مسیر عبودیت خدای متعال سیر و سلوک می کند.

پی نوشت ها:
1. لغت نامه دهخدا، ج 7، ص 9602.
2. فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنير، موسسه دارالهجره، قم، 1414، صص 17- 16؛ ابن منظور، لسان العرب، نشر دار صادر، بیروت، 1414، ج 14، ص 257. با کمی تغییر.
3. «الدُّعا مُخُّ الْعِبادَةِ؛ دعا روح و جان عبادت است»، محمدی ری شهری، ميزان الحكمة، دارالحدیث، قم، بی تا، باب 1189، حديث 5519.
4. حضرت علی علیه السلام می فرماید: «الدُّعا مِفْتاحُ الرَّحْمَةِ وَ مِصْباحُ الظُّلْمَةِ»؛ دعا کلید رحمت خداوند و چراغ روشنی برای تاریکی های دنیا و آخرت است. علامه مجلسی، بحار الأنوار، دارالكتب الاسلاميه، تهران، بی تا، جلد 90، ص 30.
5. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «الدُّعا سِلاحُ الْمُؤْمِنِ وَ عَمُودُ الدّینِ وَ نُورُ السَّماواتِ وَ الْارْضِ»؛ دعا و راز و نیاز به درگاه خداوند، اسلحه انسان با ایمان و ستون (خیمه) دین و نور آسمان ها و زمین است. كليني، محمد بن يعقوب، الكافي، انتشارات اسلاميه، جلد 2، ص 468.
6. خسروی حسینی، سید غلامرضا، انتشارات مرتضوی، مادة «عبد»، ص 504.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید