نزول قرآن، با واسطه یا بی واسطه

آیا نزول دفعی قرآن در لیلة القدر، بدون واسطه ملائکه، اما نزول تدریجی قرآن با واسطه جبرئیل بوده است؟ لطفا در این رابطه توضیحاتی بفرمائید.
نزول با واسطه و بی واسطه را بر اساس نزول دفعی و تدریجی، تقسیم بندی نمی کنند، بلکه خود نزول تدریجی می تواند به صورت واسطه (غیر مستقیم) و یا بدون واسطه (مستقیم) باشد. به بیان دیگر؛ نزول تدریجی قرآن بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در برخی موارد به صورت مستقیم و بدون واسطه، و در مواردی به صورت غیر مستقیم و با واسطه بوده است. مطالب ذیل می توانند در این زمینه مفید باشند: ـ اقسام وحی: اتصال و ارتباط غيبى ميان پيامبران و خداوند كه ما آن را «وحى» مى ‏ناميم، به سه صورت امكان ‏پذير است: «وَ ما كانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْياً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولاً فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ ما يَشاء»؛ و شايسته هيچ انسانى نيست كه خدا با او سخن گويد، مگر از راه وحى يا از پشت حجاب، يا رسولى مى ‏فرستد و بفرمان او آنچه را بخواهد وحى مى ‏كند.(1) طبق آیه فوق، اقسام وحى عبارتند از: 1. گفتار خدايى كه هيچ واسطه‏ اى ميان خدا و خلق نباشد. 2. گفتار خدايى كه از پشت حجاب شنيده شود؛ مانند شجره طور كه موسى (عليه السلام) سخن خدا را از ناحيه آن مى ‏شنيد. 3. گفتار خدايى كه ملک و فرشته ای آن را حمل نموده، به بشر رساند. نکته: وحی شدن قرآن بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) از طریق گفتگو و به دو صورت اول یا سوم انجام می شده است. ـ کیفیت نزول وحی: وحی مستقیم و بدون واسطه: «إِنَّا سَنُلْقي‏ عَلَيْكَ قَوْلاً ثَقيلاً»؛ ما بزودى سخنى سنگين به تو القا خواهيم كرد.(2) دشوارترين نوع وحى، وحى مستقيم بوده است؛ يعنى هنگامى كه پيامبر مى‏ خواهد با همه وجود خويش، بدون ‏هيچ واسطه‏ اى با مبدأ هستى ارتباط برقرار كند. پيامبر (صلى اللّه عليه و آله) هنگام نزول وحى مستقيم که گاهی با شنیدن صدای زنگ در گوش همراه بود، بر خود احساس سنگينى ‏كرده، و از شدت سنگينى كه بر ایشان وارد مى ‏شد بدنشان داغ مى ‏گردید و از پيشانى مبارک ایشان عرق سرازير مى‏ گشت، تا جایی در این حالت به حضرت حالتی شبیه غش، دست می داد. اگر بر شترى يا اسبى سوار بودند، كمر حيوان خم مى ‏شد و به نزديک زمين مى ‏رسيد.(3) ـ وحى غير مستقيم و با واسطه: از روايات نزول غير مستقيم وحى چنين بر مى ‏آيد كه در اين مرحله امر بر پيامبر دشوار نبوده است. گاه جبرئيل به صورت انسان ممثّل مى ‏شد و به حضور پيامبر مى ‏رسيد. امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «كَانَ جَبْرَئِيلُ إِذَا أَتَى النَّبِيَّ ص قَعَدَ بَيْنَ يَدَيْهِ قِعْدَةَ الْعَبْدِ وَ كَانَ لَا يَدْخُلُ حَتَّى يَسْتَأْذِنَه‏»؛ جبرائيل هنگامى كه به حضور پيامبر مى‏ رسيد، مانند بندگان مى ‏نشست و بدون اجازه وارد نمى‏ شد.(4) گفته‏ اند كه جبرئيل به صورتی شبیه به "دحية بن خليفه كلبى" در برابر پيامبر ظاهر مى‏ شده است؛ چرا كه دحيه، زيباترين انسان در مدينه بوده است.(5) لازم به ذکر است که وحی غیر مستقیم و با واسطه، توسط حضرت جبرائیل (علیه السلام) به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ابلاغ می شده است. این طریق وحی، گاه بر قلب پیامبر، گاه همراه با صورت ممثّل و بشری جبرائیل و گاه با صورت واقعی جبرائیل بوده است. دیدن جبرائیل به صورت واقعی، دو بار محقق شده است. در این زمینه به آیات ابتدایی سوره نجم مراجعه شود. بنا بر این، وحی با واسطه و غیر مستقیم، غالبا یا نزول بر قلب مبارک پیامبر بوده و یا فرشته وحی در شکل انسان، به محضر پیامبر می رسیده است.(6)

______________

(1) شوری/ 51.

(2) مزمل/ 5.

(3) مجمع البيان في تفسير القرآن، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج‏ 10 ، ص 570؛ بحارالأنوار، نرم افزار جامع الاحادیث نور، ج ‏56، ص 214.

(4) علل الشرائع، نرم افزار جامع الاحادیث نور، ج ‏1، ص 7، ح 2.

(5) التمهيد في علوم القرآن، نرم افزار علوم قرآنی نور(مشکات)، ج ‏1، ص 62.

(6) التمهيد في علوم القرآن، معرفت، ج 1، ص 61 به بعد؛ درسنامه علوم قرآنى، جوان آراسته، نرم افزار علوم قرآنی نور(مشکات)، ص 67 به بعد؛ علوم قرآنى، معرفت، نرم افزار علوم قرآنی نور(مشکات)، ص 31؛ تاريخ قرآن، رامیار، نرم افزار علوم قرآنی نور(مشکات)، ص 108 و 109.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید