مهجوریت قرآن

چرا با این همه توجهی که به قرآن وجود دارد باز قرآن مهجور است؟ مگر نه اینکه در هر خانه ای چندین قرآن با خطها و ترجمه های گوناگون وجود دارد! شب قدر، قرآن به سر می‌گیریم و «بك یا الله» می ‌گوییم! مسافر را هم از زیر قرآن رد می‌كنیم! آیاتش را هم به عنوان كاشی‌ كاری و زینت در محراب‌ها و ضریح‌‌ها و حرم‌ها و مساجد می‌نویسیم! گاهی آیات مهم را نیز با خط خوش بالای معابر و مکان ها می زنیم! اما هنوز هم قرآن مهجور هست! یعنی چی که قرآن مهجور مانده؟ اصلا آیا قرآن مهجور است؟ چه راهی برای بیرون آوردن قران از مهجوریت وجود داره؟

بحث مهجوریت قرآن، برگرفته از آیه 30 سوره فرقان است: وَ قالَ الرَّسُولُ يا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً (فرقان/30( و پيامبر عرضه داشت: «پروردگارا! قوم من قرآن را رها كردند» این آیه، بیانگر شکایت پیامبر اکرم (ص) به درگاه خداوند سبحان است که از مهجور ماندن قرآن توسط امتش شکایت نموده است. در اینکه این شکایت در دنیا صورت گرفته یا در آخرت صورت می گیرد مفسران دو قول دارند: برخی مانند علامه طباطبایی(الميزان/ج‏15/ص205) قائلند در قیامت رخ خواهد داد و برخی دیگر مانند استاد مکارم در تفسیر نمونه )ج15/ص76(قائلند که این شکایت در دنیا صورت گرفته است. منظور از «قوم» در این آیه، امت پیامبر است و شکایت از قوم به اعتبار خطاکاران آنها و مهجور کنندگان قرآن است.«مهجورا» از ماده هَجر (به معنای ترک کردن) است. کتابی محبوب اما مهجور: قرآن در بين ما حضور دارد و محبوب است؛ اما عملا مهجور است. مردم قرآن را تلاوت مي ‌كنند و تا اندازه‌اي با آن آشنا هستند، امّا بيشتر آن را براي ثواب می خوانند و اين در فرهنگ عمومی ما رایج است؛ هرکس خارج از وقت اذان، صداي تلاوت قرآن را بشنود، تصور مي ‌كند كسي از دنيا رفته و برای او مراسم ختم گرفته اند! در حقيقت خیلی از مواقع، خواندن قرآن در نزد عموم يادآور مرگ است، چرا كه وقتي مردم عزيزي از دست مي‌دهند، با تدارك حجله و گذاشتن نوار قرآن از طريق بلندگو، حزن و اندوه خود را ابراز مي‌ دارند... سؤال اینجاست که چرا چنین کتاب محبوبی مهجور مانده و غبار غربت بر آن نشسته؟ با این مقدمه کوتاهی به برخی عوامل مهجوریت و نیز برخی راهکارهای مهجوریت زدایی از قرآن اشاره ای می کنیم. برخی عوامل مهجوریت قرآن: 1- نگرش تك بعدي به قرآن: برخي با نگرش تك بعدي به قرآن، گمان كرده‌اند که قرآن مجموعه‌اي از احكام فردي و توصيه‌هاي اخلاقي است كه پيروانش را به يك سري توصيه‌هاي اخلاقي، عبادي و فردي دعوت نموده است. غافل از آن كه قرآن در زمينه‌هاي گوناگون از جمله مباحث اخلاقي، سياسي، اجتماعي، حكومتي، تربيتي، جامعه شناسي، فقهي، اقتصادي و ... دستور العمل های لازم را به پيروان خود ارائه نموده است و این نگاه تک بعدی به قرآن، یکی از عوامل مهم مهجوریت آنست. 2- عدم آشنایی عمومی با معارف و آموزه های قرآنی 3- آموزش نادرست یا ناکافی تعلیمات قرآنی 4- انحصار عملی در استفاده از قرآن در مراسمات ختم و مسابقات قرآنی و ... و ... راههای مهجوریت زدایی از قرآن: 1- آشنایی با معارف و آموزه های قرآنی و ترویج صحیح آن: قرآن، كتاب زندگی و عمل و برنامه انسان سازی است و این چیزی است که عموما از آن غافلیم. باور این مطلب، اولین قدم در راه مهجوریت زدایی از این تحفه آسمانی است. برای رسیدن به چنین باوری هم لازم است که معارف قرآنی توسط قرآن پژوهان و حاملان و عاملان به آن، در سطح جامعه منتشر شود و عموم افراد را با فرهنگ و معارف قرآنی آشناتر نمود...برای آشنایی اجمالی با مفاهیم آیات پیشنهاد می شود تفسیری که با متنی ساده و روان، دست کم بخشی از معانی و مفاهیم قرآنی را نگاشته است مطالعه شود. 2- اعتقاد و باور جامعه به الگو بودن قرآن در تمام ابعاد زندگی این مطلب نتیجه مورد قبلی است یعنی با آشنایی و ترویج فرهنگ قرآنی، می توان این باور عمومی را ایجاد نمود که قرآن کتابی کامل برای برنامه زندگی است؛ هم در بخش فردی و هم در بخش اجتماعی... نگاهی به تاریخ در قرون اولیه اسلام این واقعیت را برای ما اثبات می کند. مسلمانان سده های نخستین هجری با الهام از تعالیم انسان ساز قرآن توانستند قدرت آن روز جهان را در اختیار بگیرند و حتی در بسیاری از علوم و دانش ها پیشرو و برتر از سایر جوامع باشند؛ نگاهی به تاریخ در قرون اولیه اسلام این واقعیت را برای ما اثبات می کند. 3- تصحیح فرهنگ استفاده از قرآن: یک فرهنگ نامناسب که در بین بیشتر افراد جامعه رایج است انحصار عملی استفاده از قرآن در مجالس ترحیم و فاتحه و مسابقات قرآنی و سفره عقد و مانند آنست! گویی هنوز این باور در ما ایجاد نشده که قرآن برنامه چگونه زیستن را به ما می آموزد! چگونه بخوریم، چگونه بپوشیم، چگونه راه برویم، چگونه با دیگران معاشرت نماییم، مسائل مربوط به خانواده و جامعه و سیاست و اقتصاد و ... را با چه میزان و ملاکی برنامه ریزی نماییم و دهها مطلب اساسی دیگر که خط مشی یک مسلمان در چگونه زیستن را تعیین می کند و پاسخ تمام اینگونه مسائل در قرآن آمده... باید این انحصار را بشکنیم و قرآن را از دل مقبره ها و مجالس ترحیم به بیرون سوق دهیم! به خانواده، به مدرسه، به دل فیلمها و کتابها و مجلات خواندنی، به دنیای مجازی اینترنت و دنیای خیالی تصویرها ها و دنیای واقعی خودمان ... 4- عمل کردن دست اندرکاران قرآن به دستورات قرآن: یکی از عوامل مهم که در مهجوریت زدایی از قرآن می تواند بسیار تاثیرگذار باشد، این است که حافظان، قاریان، مفسران و تمام کسانی که در این بخش فعالیت دارند، عامل به قرآن باشند. این افراد که معمولا در جامعه به عنوان افراد الگو مطرح هستند، خود باید از عاملان به دستورات قرآن باشند و سایر مردم این خوشبختی و سعادتی را که، در سایه عمل به قرآن به دست می آید، درزندگی این افراد ببینند تا بقیه هم نسبت به آن تمایل و رغبت پیدا کنند. روشن است که اگر دست اندرکاران علوم قرآنی، قرآن را در زندگی خود پیاده نکنند، خواسته یا ناخواسته تأثیر بدی در نگاه مردم و افراد مرتبط با اینها وجود خواهد آمد و اگر مردم تاثیرات قرآن را در زندگی آنان مشاهده کنند، به طور طبیعی به استفاده کردن از این کتاب و عمل به دستورات آن علاقه مند می شوند. 5- تدبر و اندیشه در قرآن: یکی دیگر از اموری که می تواند در مهجوریت زدایی از قرآن تاثیر بسزایی داشته باشد، دعوت افراد جامعه به تدبر و اندیشه در آیات نورانی قرآن است. قرآن، خود را کتاب اندیشه معرفی می کند و ازمسلمانان می خواهد که در آن تفکر و اندیشه کنند. قرآن کریم به گونه ای نازل شده است که همگان بتوانند در آن تدبر نموده و از آن بهره مند شوند. در واقع هرکس به اندازة ظرفیتها و استعدادهای خود می تواند از تعالیم این کتاب بهره مند شود و آن را بفهمد. وَلَقَدْ یَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّکْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّکِرٍ؛(القمر/22( و قطعاً قرآن را برای پند آموزی آسان کرده ایم؛ پس آیا پند گیرنده ای هست؟ 6- نگاه ویژه آموزش و پرورش به درس قرآن: یکی از نهادهایی که می تواند در راستای مهجوریت زدایی از قرآن بسیار تاثیر گذار باشد، آموزش و پرورش است. آموزش و پرورش یک قشر عظیم نوجوان و جوان را در اختیار داردکه این قشر از ویژگیهای منحصر به فرد برخوردارند و مطابق کلام معروف امیر مومنان حضرت علی(ع) که فرمود: «العلم فی الصغر کالنقش فی الحجر»؛ (بحارالانوار/ج1/ص224( دانش آموختن در خردسالی همانند نقش بر روی سنگ، ماندگار و بادوام است. چه بهتر که در این سنین روح و روان این قشر با آیات کریمه قرآن پیوند بخورد و به تعبیر امام جعفر صادق (ع) «من قرا القرآن و هو شاب مومن اختلط القرآن بلحمه و دمه؛(کافی/ج2/ص603) هر کس قرآن را بخواند در حالی که جوانی مومن است، قرآن با گوشت و خونش آمیخته می شود»؛ جوانی که روح و روانش با قرآن همراه شود، می تواند تمام برنامه های زندگی اش را بر مبنای قرآن قرار دهد، و چنین جوانی در زندگی به بن بست نمی رسد. لازم به ذکر است که این رویکرد قرآنی در آموزش و پرورش نباید منحصر به حیطه روخوانی و تجوید و... باشد بلکه باید به جوان آموخت که قرآن کتاب زندگی است و الگوهای عملی آن را نشان داد، تا جوان به این باور برسد که می تواند تمام برنامه های زندگی خود را بر پایه قرآن قرار دهد. مهمترین ثمره اقبال جوانان به قرآن خارج شدن قرآن از مهجوریت خواهد بود و البته نتایج گرانبهای دیگری هم خواهد داشت که در این نوشتار بررسی نمی شود. 7- توجه خاص مراکز علمی فرهنگی به مباحث قرآنی: نقشی که روشنفکران هر جامعه در ابعاد مختلف و تاثیری که می توانند در جامعه و افراد داشته باشند، کاملاً بدیهی و روشن است. تربیت متخصص در حیطه علوم قرآن باعث بهره مندی دانشگاهیان و جامعه از معارف والای قرآن خواهد شد. از سوی دیگر در مراکز حوزوی نیز همین توجه خاص به علوم قرآنی و تربیت متخصص، همین نتایج را برای جامعه به همراه خواهد داشت. هماهنگی حوزه و دانشگاه در این راستا و نشر معارف قرآن در سطح جامعه تاثیر بسزایی در زدودن مهجوریت از چهره تابناک قرآن خواهد داشت. 8- محور قرار دادن قرآن در سخنرانی ها: روحانیون و مبلغان علوم دینی با توجه به نقش سازنده و تاثیر گذاری که در جامعه دارند، می توانند به مهجوریت زدایی از قرآن کمک شایانی بکنند و این امر محقق نمی شود، مگر اینکه مباحث سخنرانی ها با محوریت قرآن انجام گیرد. به تعبیری در سخنرانی ها باید قرآن اصل باشد نه در حاشیه؛ اصل قرار دادن قرآن در موضوع سخنرانی به مخاطب القا می کند، که همه چیز بر اساس قرآن است و نتیجه آن تشویق مخاطبین و توجه آنها به قرآن خواهد بود.