منظور از عقبه

ارسال شده در: یکشنبه, ۰۸/۲۴/۱۳۹۴ - ۱۷:۵۱ -- توسط: porsemanquran

image:

منظور از "عقبه" در آیات سوره بلد چیست؟
«فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ وَ مَا أَدْرَئكَ مَا الْعَقَبَةُ»؛ ولى او از آن گردنه مهمّ نگذشت. و تو نمى ‏دانى آن گردنه چيست.(1) معنای لغوی: اقتحام از ریشه "قحم" به معنای قرار گرفتن و ورود در كار سخت و خوفناك است.(2) هم چنین به معنای وارد و داخل شدن و گذشتن از چيزى با شدت و مشقت است.(3) عقبه به معناى گردنه و راهى در قله كوه است.(4) به بیان دیگر این كه لازم است در آن عقوبت، تنگى و سختی و خطر را متحمل شود.(5) نکته: «وَ ما أَدْراكَ مَا الْعَقَبَةُ»؛ تعبير اين كه تو نمى ‏دانى، كنايه است از عظمت و اهمیت آن عقبه.(6) بیان تفسیری: در این که مراد از عقبه چیست، وجوهی بیان شده: 1. عقبه، توسط آيات بعد تفسير می شود: مجموعه ‏اى است از اعمال خير كه عمدتا بر محور خدمت به خلق و كمك به ضعيفان و ناتوان ها دور مى ‏زند، و نيز مجموعه ‏اى از عقائد صحيح و خالص است كه در آيات بعد به آن اشاره شده است.(7) 2. عقبه، گذرگاهی بر جهنم است كه سؤال از ايمان می شود، اگر ايمان باشد عبور می كند، و اگر ايمان نباشد سقوط در آتش است. اگر هم در روایات، چیزی معین شده، از باب بیان مورد و مصداق است.(8) 3. عقبه، به معناى هواى نفس است كه جهاد با آن، جهاد اكبر ناميده شده است.(9) 4. عقبه، گردنه صعب العبورى است در قيامت.(10) 5. عقبه، ائمه معصومین است. هر کس ولايت ایشان را قبول كرد نجات يابد.(11) بیانی دیگر: می توان گفت مراد از این عقبه، ایمان داشتن (ایمان قلبی و ایمان عملی) است. جهاد اکبر و مبارزه با هوای نفس، گردنه سخت و صعب العبوری است که در سایه ایمان می توان از آن گذشت. کسی که ایمان در قلب و عمل داشته می تواند از پل صراط و مواقف در قیامت، گذر نماید. در راستای اعتقاد به ولایت و امامت ائمه معصومین، ایمان کامل، و عبور از مواقف قیامت، ممکن می شود. توضیح آیه: آزاد کردن بنده، اطعام در روزهای سختی و قحطی و انفاق های سخت و دشوار، و ... از مصادیق ایمان و جهاد با نفس است که می تواند انسان را از این گردنه صعب العبور بگذراند، ولی این انسان های ناسپاس (مورد اشاره آیه) کسانی هستند که هرگز خود را برای گذشتن از این گذرگاه، آماده نکرده اند، نه نه بنده ‏اى آزاد كرده، و نه در روز قحطى طعامى داده، نه ... .(12)

__________

(1) بلد/ 11 و 12.

(2) مجمع البحرين، ج ‏6، ص 134؛ المفردات في غريب القرآن، ص 656؛ قاموس قرآن، ج ‏5، ص 244.

(3) الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل، ج ‏4، ص 756.

(4) المفردات في غريب القرآن، ص 575، واژه، عقب؛ قاموس قرآن، ج ‏5، ص 21.

(5) مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ‏10، ص 745.

(6) ترجمه الميزان، ج ‏20، ص 490.

(7) تفسير نمونه، ج ‏27، ص 27.

(8) أطيب البيان في تفسير القرآن، ج ‏14، ص 123.

(9) مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ‏10، ص 750.

(10) مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ‏10، ص 750.

(11) تفسير القمي، ج ‏2، ص 422؛ الكافي، ج ‏1، ص 430، ح 88.