منظور از "حِجر"

سوره 15 قرآن، سوره حجر است. حجر در نام این سوره به چه معناست؟
نام این سوره، از این آیه شریفه گرفته شده است: «وَ لَقَدْ كَذَّبَ أَصحابُ الحِجْرِ الْمُرْسَلِينَ»؛ و «اصحاب حِجر» [قوم ثمود] پيامبران را تكذيب كردند!(1) اصحاب حجر، همان قوم ثمود هستند که پیامبرشان حضرت صالح (علیه السلام) بود. و حِجر، نام شهر یا سرزمینی است که آن ها در آن ساکن بودند.(2) حجر، شهرى بود در مسير كاروان مدينه و شام، در يك منزلى (نزدیکی) "وادى القرى" و در جنوب "تيمه" و امروز تقريبا اثرى از آن نيست. مى‏ گويند اين شهر در گذشته يكى از شهرهاى تجارى عربستان بوده، و تا آن جا اهميت داشته كه "بطلميوس" در نوشته ‏ هايش به عنوان يک شهر تجارى از آن نام برده است، و "پلين" جغرافى ‏دان رومى از آن بنام "حجرى" ياد مى‏ كند. در روايتى مى‏ خوانيم كه در سال نهم هجرت كه پيامبر براى دفع سپاه روم به تبوک لشگر كشى كردند، سربازان اسلام مى‏ خواستند در اين منزل توقفى كنند، پيامبر (صلی الله علیه و آله) مانع آن ها شدند و فرمودند: اين جا همان منطقه قوم ثمود است كه عذاب الهى بر آن ها فرود آمد.(3) "حِجر" را گاهى عقل، گاهى منع، و گاهى حرام معنى كرده ‏اند؛ البته حق آن است كه همه آن ها از يک ريشه اند. عقل را حجر گفته ‏اند، زیرا شخص را از خواسته ‏هاى نفس منع می كند: «هَلْ فِي ذلِكَ قَسَمٌ لِذِي حِجْرٍ»؛ آيا در آن بر صاحب عقل سوگندى هست؟ (4) هم چنین حرام را از جهت ممنوع بودن، حِجر گفته‏ اند: «وَ قالُوا هذِهِ أَنْعامٌ وَ حَرْثٌ حِجْرٌ لا يَطْعَمُها إِلَّا مَنْ نَشاءُ»؛ گفتند اين انعام و كشت، حرام است، آن را جز آن كه بخواهيم نمی خورد.(5) گفته می شود فلانى در حجر فلان كس است، يعنى در منع اوست و او را از تصرّف در مال و ساير احوالش منع می كند، و جمع آن حجور است، مثل: «وَ رَبائِبُكُمُ اللَّاتِي فِي حُجُورِكُمْ»؛ و نادختری هايتان كه در حجر و ضمان و تربيت شمااند.(6) اصحاب حجر، همان قوم ثمود، قوم صالح‏ اند. حجر، محلى محصور از سنگ ها است، و چون آن ها از كوه ها خانه می تراشيدند و خانه‏ هايشان محصور از سنگ ها بوده، اصحاب حجر خوانده شدند، يعنى مردمی كه در محلی که از سنگ احاطه شده، زندگى می كردند. تحجير (سنگ چین) آن است كه بر اطراف محلى سنگ بچينند، محل سنگ چین شده را حِجر (بر وزن علم) گويند، حجر كعبه (حجر اسماعيل) از همین جهت گفته می شود. حجر اسماعیل، از این جهت به این نام گفته می شود که ممنوع است طواف کننده، آن را در طواف داخل کند.(7)

__________

(1) حجر/ 80.

(2) مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ‏6، ص 528.

(3) تفسير نمونه، ج ‏11، ص 123.

(4) فجر/ 5.

(5) انعام/ 138.

(6) نساء/ 23.

(7) ر.ک: المفردات في غريب القرآن، ص 220؛ قاموس قرآن، ج 2، ص 108 و 109.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید