مراد از عَبَسَ وَ تَوَلَّى كيست

مراد از عبس در آیه « عَبَسَ وَ تَوَلَّى أَنْ جاءَهُ الْأَعْمى » کیست؟
«عَبَسَ وَ تَوَلَّى أَنْ جاءَهُ الْأَعْمى» ‏قضیه شخصیه است راجع به "ابن ام مكتوم" كه نابینا بود و بر پیامبر(ص) وارد شد در حالى كه جمعى از صحابه در خدمت ایشان بودند. این که شخص عبوس و کسی که پشت كرده و رو برگردانیده پیامبر(ص) باشد، کلامی ناصحیح است: اولا: با اخلاق پیامبر سازش ندارد كه خداوند اخلاق ایشان را به عظمت یاد کرده و می فرماید: «وَ إِنَّكَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظِیم؛ و تو اخلاق عظیم و برجسته‏اى دارى‏» (قلم، 4) و یا این که می فرماید: «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ»؛ به (بركت) رحمت الهى، در برابر آنان [مردم‏] نرم (و مهربان) شدى! و اگر خشن و سنگدل بودى، از اطراف تو، پراكنده مى‏شدند. (آل عمران، 159) ثانیا: اگر مراد پیامبر بود جا داشت این گونه تعبیر آورده شود:"عبست و تولیت ان جاءك" یعنی بطور خطاب، نه بنحو غیاب. ثالثا: این آیه در مقام مذمت و نكوهش است و پیامبری كه ما در حق او و اهلبیت ایشان معتقد هستیم كه ترك اولى هم از آنها صادر نشده مناسبت ندارد. رابعا: این ابن ام مكتوم، نابینا بود و عبوسیت و صورت برگردانیدن پیامبر را که نمی دید تا ناراحت شود. سپس خدا در مقام مدح ابن ام مكتوم برآمده میفرماید: «وَ ما یُدْرِیكَ لَعَلَّهُ یَزَّكَّى أَوْ یَذَّكَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّكْرى‏» و نمیدانى تو و درك نكردى شاید این اعمى كه آمد پاكیزه و مزكى باشد، یا متذكر شود از فرمایشات پیغمبر و یاد آورى او، پس نفع ببخشد او را این یادآورى. «وَ ما یُدْرِیكَ» خطاب بفاعل عبس است و این هم یك شاهد است كه پیغمبر نبوده، زیرا حضرت می دانست كه ابن ام مكتوم بنده صالح خدا است و مزكى هست. (ر.ک: أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏13، ص 387) برخی روایات: 1. نزلت فی عثمان و ابن أم مكتوم‏، و كان ابن أم مكتوم مؤذنا لرسول الله (ص) و كان‏ أعمى، و جاء إلى رسول الله ص و عنده أصحابه و عثمان عنده، فقدمه رسول الله ص علیه فعبس وجهه و تولى عنه فأنزل الله «عَبَسَ وَ تَوَلَّى». این آیه در حق عثمان نازل شده، چون ابن ام مكتوم مؤذن رسول اللَّه(ص) بود و ایمان كامل داشت چون بر حضرت وارد شد حضرت او را مقدم بر عثمان نشانید، به عثمان برخورد و عبوس شد و رو برگرداند، لذا خدا می فرماید: عَبَسَ وَ تَوَلَّى أَنْ جاءَهُ الْأَعْمى‏. (تفسیر القمی، ج‏2، ص: 404) 2. روی عن الصادق (علیه السلام): أنها نزلت فی رجل من بنی أمیة، كان عند النبی (صلى الله علیه و آله) فجاء ابن أم مكتوم، فلما رآه تقذر منه و عبس وجهه و جمع نفسه، و أعرض بوجهه عنه، فحكى الله سبحانه ذلك عنه و أنكره علیه. این آیه در حق مردی از بزرگان بنى امیه است که نزد پیامبر(ص) بود، وقتی ابن ام مكتوم وارد شد [پهلوى او جاى گرفت] او با دیدن ام مکتوم، خود را جمع كرد و چهره درهم كشید و رو برگرداند از او. پس خداوند با این آیه آن ماجرا را حکایت کرد و او را عتاب نمود.(مجمع البیان، طبرسی، ج 10، ص 664)

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید