قرار نگرفتن آیات خلافت در بین آیات الاحکام توسط عثمان

آيا عثمان در اقدامي سياسي آيات خلافت را در لابلاي آيات الاحكام فقهي قرار نداده است؟ طبق تاریخ جمع آوری قرآن، جای آیات قرآن را خود پیامبر مشخص نمودند، نه سلیقۀ اصحاب یعنی هر آیه ای که نازل می شد خود حضرت می فرمودند کجا قرار گیرد و قرآنی که فعلا در دست ما است، همان قرآنی است که در زمان عثمان جمع آوری شد، و به جهت این که یک گروه از قاریان و حافظان قرآن در این کار همکاری داشتند و از طرفی مورد تأیید امامان ما هم قرار گرفته است، نمی توان گفت به سلیقۀ خود عثمان بوده تا توانسته باشد آیات را جا به جا کند. جمع آوری قرآن در سه مرحله انجام شده است: (1)-مرحله نظم و چینش آیه ها در کنار هم که شکل سوره ها را پدید آورد. این کار در زمان خود پیامبر (ص) و به دستور حضرت بوده و جای هر آیه را خود حضرت مشخص می نمودند. (2)- جمع کردن مصحف ها و صفحات جدا جدا و یکی کردن آنها و در جلد قرار دادن آن که در زمان ابوبکر انجام شد. (3)- جمع آوری تمام قرآن هایی که توسط کاتبان وحی نوشته شده بود و یکی کردن آنها برای جلوگیری از اختلاف قرائات که در زمان عثمان انجام شد.(1). پس از رحلت پيامبر اكرم (ص) جمع آوري قرآن به صورت رسمي به دستور خليفۀ اول و به همّت «زيد بن ثابت» صورت گرفت، پيش از آن حضرت علي (ع) نيز كه از همه به قرآن آشناتر بود مصحفي را تدوين نمود. با گسترش فتوحات اسلامي در دهۀ‌ دوم و سوم هجري و گرايش روز افزون به اسلام و علاقه زيادي كه به كتابت قرآن داشتند، سبب شد تا آنها كه سواد كتابت و نگارش داشتند، به اندازۀ توان و امكانات خويش، به كتابت قرآن همّت كرده، از مصحف‌هاي معروف و موجود در هر منطقه، استنساخ نمايند. در منابع تاريخي مواردي متعدد از وقوع اختلاف ميان مسلمانان در قرائت قرآن گزارش شده و گفته‌اند كه اين اختلافات سبب گرديد تا براي حل آن، بعضي به چاره‌جوئي بپردازند.(2) پيشنهاد يكي كردن قراءات مصاحف از سوي «حذيفه» بود، عثمان نيز بر ضرورت چنين اقدامي واقف گشته، از اين رو صحابه را به مشورت فرا خواند و آنها همگي بر ضرورت چنين كاري، با همه دشواري هاي آن نظر مثبت دادند. عثمان كميته‌اي مركب از چهار نفر تشكيل داد كه عبارت بودند از: زيد بن ثابت، عبدالله بين زبير، سعيد بن عاص و عبدالرحمن بن حارث و بعداً مجموع آنها به دوازده نفر رسید و به آنان دستور داد كه چون قرآن به زبان قريش نازل شده است، آن را به زبان قريش بنويسند. گروه یکی کردن قرآن ها در سال 25 هجري تشكيل گرديد و نخستين اقدام كه از سوي گروه به دستور عثمان انجام گرفت جمع آوري تمام نوشته‌هاي قرآني از اطراف و اكناف كشور پهناور اسلامي آن روز بود. در اين مرحله، قرآن های دیگر پس از جمع آوري و ارسال به مدينه، به دستور خليفه سوم سوزانده و يا در آب جوش انداخته مي‌شدند و به همين جهت عثمان را «حراق المصاحف» ناميده‌اند، آخرين مرحله، ارسال مصاحف استنساخ شده به مناطق و مراكز مهم بود، با ارسال اين مصاحف با هر كدام يك قاري نيز از سوي خليفه اعزام مي‌گشت تا قرآن را بر مردم قرائت كند.(3) مورخان در شمار مصحف‌هايي كه تهيه شده و به اطراف و اكناف بلاد اسلامي فرستاده شده است اختلاف دارند، «ابن ابي داود» آنها را شش جلد برشمرده كه به مراكز اسلامي مكه، كوفه، بصره، شام، بحرين و يمن فرستاده شد و يك جلد نيز در مدينه نگه داشتند كه آن را «اُم» و يا «امام» مي‌ناميدند، يعقوبي در تاريخ خود دو جلد ديگر به اين تعداد اضافه كرده كه به مصر و الجزيره فرستاده شده است. مصحف هايی كه به مناطق مختلف فرستاده شده بود در مركز منطقه حفظ ‌شده و از روي آن نسخه‌هاي ديگري نوشته ‌مي‌شد تا در دسترس مردم قرار گیرد.(4) ترتيب مصحف عثماني، همان ترتيبي بود كه در مصحف كنوني وجود دارد و نیز با ترتيبي كه در مصحف هاي صحابه در آن وقت به كار برده شده بود، به خصوص با مصحف «اُبي بن كعب» تطبيق مي‌كرد. و به مقتضاي خطي كه در آن وقت بين مردم عرب رايج بود از هرگونه نقطه و علامت‌گذاري خالي بودند.(5) اجماع شيعه بر اين عقيده است كه آنچه امروز در دست ما است همان قرآن كامل و تمام بوده و مصحف عثماني همان قرآني است كه هم اكنون در دست ما است و عاري از هرگونه تحريف است، گرچه قرآنی را که حضرت علی (ع) جمع نموده بود به ترتیب نزول سوره ها بوده، ولی چون همین قرآن فعلی را ائمه (ع) تایید کرده اند نیازی نیست که ما بخواهیم دوباره آن را به ترتیب نزول چاپ کنیم، گرچه بدعت هم نباشد؛ زیرا بدعت عبارت است از: وارد کردن چیزی که در دین وجود ندارد و این کار حرام است. امامان شيعه هم به اين مطلب اشاره دارند. مردي در حضور امام صادق (ع)، حرفي از قرآن بر خلاف آنچه مردم قرائت مي‌كردند قرائت كرد. امام (ع) به او فرمود: «ديگر اين كلمه را به اين نحو قرائت مكن و همان طور كه همگان قرائت مي‌كنند، تو نيز قرائت كن».(6) حضرت علي (ع) رأي موافق خود را با برنامه توحيد مصاحف به طور اجمالي اظهار كرد. ابن ابي داود از سويد بن غفله روايت كرده كه حضرت علي (ع) فرمود: "سوگند به خدا كه عثمان درباره مصاحف هيچ عملي را انجام نداد، مگر اين كه با مشورت ما بود".(7) و يا در روايت ديگر فرمود: "اگر امر مصحف‌ها به من نيز سپرده مي‌شد، من همان مي‌كردم كه عثمان كرد".(8) نتیجه این که: طبق تاریخ جمع آوری قرآن جای آیات قرآن را خود پیامبر مشخص نمودند، نه سلیقۀ اصحاب یعنی هر آیه ای که نازل می شد خود حضرت می فرمودند کجا قرار گیرد و قرآنی که فعلا در دست ما است همان قرآنی است که در زمان عثمان جمع آوری شد و چون یک گروه و کمیته از قاریان و حافظان قرآن در این کار همکاری داشتند، و از طرفی مورد تأیید امامان ما هم قرار گرفته است، نمی توان گفت به سلیقه خود عثمان بوده تا توانسته باشد، آیات را جا به جا کند.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

(1) شاکرین، حمید رضا، قرآن شناسی، ص 19، دفتر نشر معارف، چاپ هفتم ، 1386.

(2) درسنامه علوم قرآني، حسين، جوان آراسته، ص 198، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، قم، چاپ سوم، سال 1378.

(3) همان، ص 203.

(4) آموزش علوم قرآن، ترجمه التمهيد في علوم القرآن، محمد هادي معرفت، مترجم ابو محمد وكيلي، ج 1، ص 425، انتشارات مركز چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامي، قم، چاپ اول، 1371،

(5) همان، ج 1، ص 433.

(6) همان، ج 1، ص 416.

(7) الاتقان في علوم القرآن، جلال الدين سيوطي، ج 1، ص 170، انتشارات عصريّه، چاپ بيروت، سال 1408هـ.

(8) محمد ابن محمود معروف به ابن جزری، النشر فی القرائات العشر، ج 1، ص 8، انتشارات دارالكتب العلميه، چاپ بيروت.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید