قدمت مسجد کوفه و بتهای زمان نوح(ع)

با توجه به حدیث امام صادق (علیه السلام) در باره مسجد کوفه، چرا بت های نسر، یغوث و یعوق، در کشتی نوح بوده اند؟

روایتی که اشاره فرموده اید، فضیلت و عظمت مسجد کوفه و ثواب و فضیلت نماز خواندن در آن مکان را بیان می کند.
امام صادق (علیه السلام) در روایتی در باره فضیلت و عظمت مسجد کوفه، از قول امام علی (علیه السلام) می فرمایند:
«... مِنْهُ سَارَتْ سَفِينَةُ نُوحٍ وَ كَانَ فِيهِ‏ نَسْرٌ وَ يَغُوثُ‏ وَ يَعُوقُ‏ وَ صَلَّى فِيهِ سَبْعُونَ نَبِيّاً وَ سَبْعُونَ‏ وَصِيّاً أَنَا أَحَدُهُمْ ...»؛ یعنی كشتى نوح (عليه السلام) از همان مسجد حركت كرد، و در آن نسر، يغوث و يعوق بودند، و در آن هفتاد پيامبر و هفتاد وصى نماز گزارده ‌اند و من يكى از آن‌ ها هستم.(1)

بررسی و تحلیل:
در این بخش از روایت فوق، سه فقره باید از هم تفکیک داده شوند:
«مِنْهُ سَارَتْ سَفِينَةُ نُوحٍ»، یعنی كشتى نوح (عليه السلام) از همان مسجد حركت كرد؛
«وَ كَانَ فِيهِ‏ نَسْرٌ وَ يَغُوثُ‏ وَ يَعُوقُ‏»، و در آن نسر، يغوث و يعوق بودند؛
«وَ صَلَّى فِيهِ سَبْعُونَ نَبِيّاً وَ سَبْعُونَ‏ وَصِيّاً أَنَا أَحَدُهُمْ»، و در آن هفتاد پيامبر و هفتاد وصى نماز گزارده ‌اند و من يكى از آن‌ ها هستم.
نکته:
ضمائر «منه» و «فیه» به مسجد کوفه بر می گردند و در فقره دوم، برگرداندن ضمیر «فیه» به کشتی نوح، صحیح نیست؛ لذا مراد روایت این نیست که آن بت ها در کشتی نوح بوده اند.
دلیل:
اولا: کشتی (سفینه) مونث است و اگر بخواهد ضمیر به آن برگردد باید ضمیر «فیها» باشد، نه «فیه».
ثانیا: مراد حضرت از این عبارت، اشاره به قدمت این زمین است، لذا مراد این است که این مسجد، قدمتش بسیار زیاد است و در زمان نوح (علیه السلام) بت های نسر، یغوث و یعوق، در این جا بوده اند.

شرح حدیث
مرحوم فیض کاشانی (ره) می گوید: «و نسر و يغوث و يعوق أسماء للأصنام التي كان يعبدها قوم نوح‏»؛ نسر، یغوث و یعوق، نام بت هایی است که قوم نوح آن ها را پرستش می کردند.(2)
علامه مجلسی (ره) می گوید: «قوله عليه السلام: و كان فيه نسر، يدلّ على أنّ هذه الأصنام كانت في زمن نوح عليه السلام، كما ذكره المفسّرون و ذكروا أنّه لمّا كان زمن الطوفان طمّها الطوفان، فلم تزل مدفونة حتّى أخرجها الشيطان لمشركي العرب. و الغرض من ذكر ذلك بيان قدم المسجد؛ إذ لايصير كونها فيه علّة لشرفه»؛ قول امام (علیه السلام) که می فرماید «و در آن، بت نسر و... بودند» دلالت می کند این بت ها در زمان نوح (علیه السلام) بوده اند، کما این که مفسران نیز اشاره کرده اند و گفته اند در هنگام طوفان، آن ها دفن شدند، و مدفون بودند تا این که شیطان آن ها را برای مشرکین عرب، از زمین خارج کرد. و غرض از ذکر این بت ها، اشاره به قدمت مسجد است، چون این ها که شرافتی برای مسجد حساب نمی شوند.(3)

آیه مرتبط
«وَ قالُوا لا تَذَرُنَّ آلِهَتَكُمْ وَ لا تَذَرُنَّ وَدًّا وَ لا سُواعاً وَ لا يَغُوثَ وَ يَعُوقَ وَ نَسْراً»؛ و گفتند: دست از خدايان و بتهاى خود بر نداريد (به خصوص) بت هاى «وَد»، «سواع»، «يغوث»، «يعوق» و «نسر» را رها نكنيد.(4)
بیان تفسیری
شیخ طوسی (ره) در ذیل آیه فوق می گوید: «ود» و «سواع» دو بت بودند که کفار آن ها را پرستش می کردند؛ بت «ود» برای قبیله کلب، بت «سواع» برای قبیله همدان، بت «یغوث» برای قبیله مذحج، بت «یعوق» برای قبیله کنانه و بت «نسر» برای قبیله حمیر بوده است.(5)
شیخ طبرسی (ره) در ذیل آیه فوق، به ریشه بت پرستی در عالَم پرداخته و چنین می آورد: «محمد بن كعب» گويد: اين ها نام هاى مردم صالح و شايسته‏ اى بود كه بين آدم و نوح (عليهما السلام) بودند. پس بعد از آن ها قومى زندگى كردند كه همان روش را در عبادت داشتند، تا این که شیطان به ايشان گفت اگر تصوير آن ها را بكشيد و در مقابل خود قرار دهيد، به عبادت بیشتر تشویق شده و نشاط بیشتری در عبادت پیدا می کنید.
این قوم تصاوير آن ها را كشيده و خرسند بودند، تا این که بعد از ايشان مردم ديگری آمدند و شيطان به آن ها گفت مردمى كه قبل از شما بودند اين ها را مى ‏پرستيدند، پس آن مردم، فريب خورده و آن ها را عبادت كردند؛ و اين بود ريشه و اساس بت پرستى.(6)
ایشان در ادامه می گوید این بتها در طوفان نوح، مدفون شده و سپس شیطان آن ها را برای مشرکان عرب، بیرون آورد. سپس به اقوالی می پردازد که می گویند کدام بت برای کدام قبیله بوده است؛ و در نهایت چنین می آورد: «واقدى» گويد: بت «ودّ» به شکل مرد، بت «سواع» به شکل زن، بت «يغوث» به شکل شير، بت «يعوق» به شکل اسب، و بت «نسر» به شكل عقاب (لاشخور) بود.(7)

بنابر این:
این بتها در کشتی نوح نبوده اند بلکه قبلا در این مکان (مکان مسجد کوفه) بوده اند و این عبارت، از قدمت و سابقه این مکان، حکایت دارد.

پی نوشت ها:
1. کلینی، الكافي، محقق/مصحح: غفاری و آخوندی، انتشارات دارالکتب اسلامیه ـ تهران، 1407ق، چاپ چهارم، ج ‏3، ص 492.
2. فيض كاشانى، الوافي‏، ناشر: كتابخانه امام أمير المؤمنين على عليه السلام‏ ـ اصفهان‏، 1406 ق‏، چاپ اول‏، ج ‏14، ص 1443.
3. مجلسى، محمد باقر، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول‏، محقق/مصحح: رسولى محلاتى، ناشر: دار الكتب الإسلامية ـ تهران‏، 1404ق‏، چاپ دوم‏، ج ‏15، ص 477 و 488.
4. نوح: 71/ 23.
5. طوسی، التبيان في تفسير القرآن، انتشارات: دار احیاء التراث العربی ـ بیروت، ج ‏10، ص 141.
6. ر.ک: طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات: ناصر خسرو ـ تهران، ج ‏10، ص 547.
7. همان، ص 548.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید