فلسفه قربانی (1)
پرسش:
چرا باید در جشنی مانند عید قربان موجودی رو کشت؟
پاسخ:
حکمت و راز بسیاری از عبادت‌ها برای انجام دهندگان آنها پوشیده نیست مثلاً نماز ذکر‌هایی دارد که معنای آن روشن است. رکوع و سجودی که بزرگداشت خدا را تفهیم می‌کند. تشهد که همراه با اعتراف به وحدانیت حق و رسالت رسول اکرم(صلی الله علیه واله وسلم) است. لیکن از آن جا که حج توحید ناب است، پی بردن به راز مناسک حج دشوار است و اسرار بسیاری از آنها بر ما مخفی است؛ از این رو تعبد در حج بیش از سایر دستورهای دینی است. چنان که از رسول خدا(صلی الله واله وسلم) نقل شده است که به هنگام لبیک گفتن، به خدا عرض کرد: با رقیت و عبودیت محض لبیک می‌گویم و مناسک حج را انجام می‌دهم. ((لبیک بحجة حقا تعبدا ورقا)(۱) حج آزمایشگاه اخلاص و یک دوره تعبد محض و امتحان صرف است. محرمات حج برای تطهیر قوایی است که گرفتار عصیان و تباهی می‌شوند.
در مورد مصرف گوشت قربانی قرآن می‌فرماید: «فَإذا وَجَبَتْ جُنُوبُها فَکُلُوا مِنها وَ اَطْعِموا القانِعَ وَ الْمُعْتَر (۲)؛ چون (قربانی) پهلویش به زمین افتد، از گوشت آن بخورید و به فقیر و درخواست کننده هم بدهید».
در بیانات معصومین(علیهم السلام) آمده است: راز قربانی در تقرب به خدای متعال و بریدن گلوی طمع است و درس ایثار و از خود گذشتگی است.(۳)
همینطور در مورد حكمت‌های دیگر این عمل عبادی در حدیث وارد شده است كه: خداوند متعال این قربانی را تشریع فرمود تا مساكین شما از ناحیه گوشت در فراخی قرار بگیرند، پس ایشان را اطعام نمایید.(۴)
بنابراین برای قربانی حج، به صورت كلی دو نوع حكمت می‌توان در نظر گرفت: 1- هدف مادی و رفع نیازهای مادی و اقتصادی جامعه اسلامی ۲- هدف معنوی كه عبارت است از نماد بودن این عمل برای ایثار و قربانی كردن تمام خواهشهای نفسانی در برابر خواست و اراده حق متعال.
همانگونه كه اگر به ریشه این تشریع ملاحظه كنیم، دستور قربانی حضرت اسماعیل علیه‌السلام برای حضرت ابراهیم علیه‌السلام برای این منظور بود و هیچ وقت خدای متعال نمی‌خواست كه اسماعیل در عمل قربانی شود. بلكه هدف، تنها آزمایش و امتحان حضرت ابراهیم و بریدن او از تعلقات مادی و دنیوی بود. برای اینكه این مساله به صورت نمادین باقی بماند و همه آیندگان با دست زدن به این عمل نشان دهند كه آنها نیز مانند حضرت ابراهیم علیه‌السلام از هر خواهش نفسانی، در برابر اراده حق تعالی خواهند گذشت، خدای متعال این عمل را به صورت سنت در دین اسلام تشریع فرمود.
بنابراین در مناسك حج به صورت عمده و در عمل قربانی خصوصا، نباید صرفا به جنبه مادی و ظاهری آن توجه كرد كه گوسفندی كشته می‌شود و خونی ریخته می‌شود. اگر به معنای حقیقی این عمل دقت شود، این عمل از بهترین عبادات خواهد بود چرا كه انسان با این عمل در حقیقت به خدا می‌گوید كه خدایا آمدم و با تمام وجود هم آمدم و از تمام خواهشهای خود و از همه نفسانیات خود در برابر تو و اراده تو می‌گذرم.
بله افرادی كه روح ایمان در آنها نفوذ نكرده است كشته شدن گوسفند را می‌بینند ولی كشته شدن شیطان نفس حاجی را نمی‌بینند و به تعبیر قرآن «صُمٌّ بُكْمٌ عُمْی فَهُمْ لا یعْقِلُون »هستند. ترجمه: ". این كافران، در واقع) كر و لال و نابینا هستند از این رو چیزی نمیفهمند."(۵)
عید قربان یك عید عبادی، اجتماعی، اقتصادی است و ریشه قرآنی و الهی دارد و هر مسلمانی می‌داند كه چرا و به چه هدف این عید را برگزار می‌كند. در عید قربان شیطان نفس انسان قربانی می‌شود و علاوه بر آن، از این طریق فقرا و مسكینان و گرسنگان سیر می‌شوند. عید قربان هم عبادت است و هم فعالیتی اجتماعی. عید قربان هم خدا را به انسان یاد می‌دهد و هم به او متذكر می‌شود كه ای انسان تو در برابر همنوعان خودت مسئولیت داری، مسوولیت دیدن گرسنگان و به داد آنها رسیدن.
نكته دیگر اینكه، همه انسانها از مسیحی گرفته تا مسلمان و یهودی و غیر اینها، هم گوسفند می‌كشند و هم از گوشت آن استفاده می‌كنند و این امر اختصاص به مسلمین ندارد، و نكته آخر هم اینكه كشتن گوسفند و قربانی‌های دیگر در كوچه و خانه، هیچ ربطی به اسلام ندارد. اسلام دستور داده است كه قربانی انجام شود ولی دستور نداده است كه حتما باید در خانه یا كوچه و یا خیابان باشد. می‌توان برای این كار مكانهای خاص در نظر گرفت كه بهداشت كار هم رعایت شود.
برای اطلاعات بیشتر در مورد اسرار حج می‌توانید به کتاب صهبای حج از دانشمند گرانسنگ آیت الله جوادی آملی مراجعه کنید.
پی‌نوشت‌ها:
۱. فیض كاشانی، محجة البیضاء، تهران، مركز نشر اسلامی، ۱۴۱۷ ه. ق، ج۲، ص۱۹۷.
۲. حج(۲۲)، آیه ۳۶.
۳. فیض كاشانی، پیشین.
۴. شیخ صدوق، علل الشرایع، ترجمه سید محمد جوای ذهنی تهرانی، قم، انتشارات مؤمنین، ۱۳۸۰ه. ش، ج ۲،(ص) ۴۰۶.
۵. بقره(۲)، آیه ۱۷۱.
