فلسفه رجعت امامان ( علیهم السلام )

پرسش:

بعد ازاینکه امام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف) می‌آید و حکومت عدل الهی تشکیل می‌شود و جامعۀ آرمانی محقق می‌شود و هدف الهی در جهان حاکم می‌شود، چرا و چه لزومی دارد که امامان دیگر مثل امام علی(علیه السلام) و امام حسین(علیه السلام) بعد از امام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف) دوباره رجعت کنند و حکومت نمایند؟

پاسخ:

یکی از آموزه‌های اعتقادی اختصاصی شیعه، اعتقاد به رجعت می‌باشد. به اعتقاد امامیه در ایام ظهور، قیام و حکومت حضرت مهدی(عج الله تعالی فرجه الشریف)، حوادث شگفت‌انگیزی رخ می‌دهد. ازجمله این که جمعی از مؤمنان و کافران محض به این جهان بازمی‌گردند؛ مؤمنان برای دیدن تجلی قدرت الهی، برقراری حکومت صالحان برجهان و پاداش‌های دنیوی و کافران برای چشیدن نقمت‌ها، عذاب‌ها و انتقام‌های دنیوی. ازجمله از رجعت کنندگان امامان معصوم: می‌باشند که اقرار به رجعت ایشان در بعضی زیارات همانند زیارت جامعه کبیره، زیارت اربعین و سایر زیارت نامه‌ها و ادعیه به چشم می‌خورد. یکی از امامان معصومی که دسته زیادی از روایات رجعت به او اختصاص یافته، امام حسین(علیه السلام) است. حال ممکن است این سؤال پیش آید که با وجود برقراری حکومت جهانی و عدل حضرت مهدی(عج الله تعالی فرجه الشریف)، چه نیازی به رجعت دیگر امامان است. سعی می‌شود در چند محور به این سؤال پاسخ داده شود:

نکته اول:

بر اساس آنچه از روایات برمی‌آید، رجعت امامان: بعد از شهادت یا رحلت حضرت مهدی(عج الله تعالی فرجه الشریف) و در امتداد حکومت جهانی و عدل ایشان است. به‌عبارت دیگر ایشان در سلسله حاکمان الهی بعد از ظهور هستند و ادامه دهنده راه و حکومت حضرت مهدی(عج الله تعالی فرجه الشریف) می‌باشند. حکومت جهان‌گستر و عادلانه ایشان، تنها در صورتی بقا می‌یابد و از مسیر حق منحرف نمی‌شود و مغلوب دشمنان نمی‌گردد که بعد ازایشان، امام بعدی جانشین گردد و قدرت و رهبری سیاسی و اجتماعی را در دست داشته باشد. بسیاری از حکومت‌ها در طول تاریخ بودند که ابتداً توسط مؤسس یا مؤسسان عدالت‌خواه تشکیل شده، اما به مرور زمان به انحراف دچار شدند یا مغلوب دشمنان گشتند. بقای حکومت مهدوی بعد از وفات ایشان، مشروط به حضور امام بعدی است تا با رهبری الهی ایشان، توطئه دشمنان بیرونی و درونی خنثی شود و حکومت از مسیر عدالت خواهانه و الهی خویش، منحرف نگردد.

نکته دوم:

همچنین با توجه به این اعتقاد شیعه که زمین هیچ‌گاه ازحجت خالی نمی‌ماند، حتماً باید امامی پس از حضرت مهدی(عج الله تعالی فرجه الشریف) وجود داشته باشد تا حجت خدا بر روی زمین باشد. تا زمانی که امام بعدی تعیین نشود و به مردم معرفی نگردد، امام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف) از دنیا نمی‌روند. ازاین‌رو، در روایات آمده که امام صادق(علیه السلام) درباره آیه شریفه «ثُمَّ رَدَدْنَا لَکُمُ الْکَرَّهَ عَلَیهِمْ»(۱) فرمودند:

«مراد، زنده شدن امام حسین(علیه السلام) با اصحاب خود درعصر امام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف) است، درحالی که کلاه خودهایی طلایی برسردارند و رجعت امام حسین  ( علیه السلام )ویارانش را به مردم اطلاع می‌دهد تا مؤمنان به شک و تردید نیفتند. این در حالی است که حضرت مهدی(عج الله تعالی فرجه الشریف) هم زمان در میان مردم حضور دارد. هنگامی که مردم امام حسین(علیه السلام) را به خوبی شناختند و به او ایمان پیدا کردند، مرگ حضرت حجت(عج الله تعالی فرجه الشریف) فرا می‌رسد و امام حسین(علیه السلام)، غسل و حنوط و کفن و خاکسپاری حضرت را برعهده می‌گیرد؛ زیرا امام را جز امام، غسل نمی‌دهد».(۲)

نکته سوم:

افزون بر دو مورد سابق، «پاداش صالحان و مجازات مجرمان» نیزبه عنوان یکی دیگر از دلایل رجعت امامان بعد ازظهورامام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف) اشاره شده است. توضیح مطلب این که ساختاراین جهان، بر اساس عدل است. پس این انتظار به‌جاست که روزی درهمین زندگی دنیا، ظالمانی که خون مستضعفان را درشیشه کرده‌اند، به سزای اعمال خود برسند. البتّه مجازات اصلی، در آخرت خواهد بود؛ زیرا دنیا ظرفیت کافی برای مجازات مجرمان را ندارد؛ امّا بر اساس قاعده عقلانی«ما لا یدرک کلّه، لا یترک کلّه؛ آنچه نمی‌توان به همه‌اش رسید، همه‌اش رها نمی‌شود»، خوب است که در این جا هم به سزای اعمالشان برسند و بخشی ازمجازات خود را دریابند. بنا براین، جا دارد که به هنگام برپایی دولت عدل مهدوی(عج الله تعالی فرجه الشریف)، بهترین‌ها و بدترین‌ها بازگردند تا خوبان از بدان، انتقام کشند و دراقامه عدالت، مشارکت کنند و سینه‌هایشان را از داغ ظلم، شفا دهند(۳) و عزّت یابند و ایام دولت حق را ببینند و از آن بهره‌مند گردند.(۴)

نکته چهارم:

آخرین دلیل در توضیح چرایی رجعت امامان، «ایجاد فرصت عمل برای آن‌ها» است. اولیای خدا و پیامبرانی که در زندگی خود، توفیق کامل یاری و نصرت حق را نیافتند و مردم، آن‌ها را تنها گذاشتند و نتوانستند ظرفیت‌های وجودی خود را آن چنان که می‌توانستند، متحقق کنند، اینک این امکان را می‌یابند که به آن ظرفیت‌ها تحقّق بخشند و به کمال لایق خویش دست یابند. از این رهگذر، مردم جهان نیز بهره‌مند می‌شوند. مؤمنان طراز اوّل نیز چنین حکمی دارند. آنان که ظرفیت‌های بیشتری برای عمل در راه حق داشته‌اند، امّا به دلیل عمل سران کفر و نفاق، از راه بازمانده‌اند، جا دارد که دوباره به زندگی بازگردند تا ضمن نصرت دولت حق، خود به مراتبی برتر در سیر إلی اللّه دست یابند.(۵)

نتیجه:

کوتاه سخن اینکه، رجعت و حکومت ائمه طاهرین: بعد از امام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف) برای امتداد یافتن حکومت حق وعدل حضرت حجت(عج الله تعالی فرجه الشریف) و خالی نبودن زمین از حجت و ولی خداست. علاوه بر اینکه این رجعت برای تحقق و ظهور یافتن تمامی ظرفیت‌های الهی ائمه ( علیهم السلام ): است که در دوران خودشان، به دلیل جلوگیری ظالمان، تحقق‌نیافته‌اند. همچنین انتقام دنیایی و تشفی خاطرائمه: از ظالمانی که جلوی تحقق حکومت حق و کلمه‌الله را گرفته بودند، یکی دیگر از دلایل رجعت این بزرگواران است که به آن شکلی معقول وعادلانه عطا می‌کند.

کلمات کلیدی:

رجعت، فلسفه رجعت، حفظ حکومت الهی، ضرورت وجود امام، انتقام از ظالمان.

پی‌نوشت‌ها:

۱. سوره اسراء، آیه ۶.

۲. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تحقیق سید جواد علوی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۲ ش، ج۲۷، ص۲۱۷.

۳. همان، ج۵۲، ص۲۹۰.

۴. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی عجل الله فرجه بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۳ ش، ج۸، ص۴۹ و ۵۰.

۵. همان، ص۵۰.