فاصله شیردهی بین دو نوزاد

دین اسلام برای فاصله سنی کودکان و شیردهی و این که شیردهی کمتر از ۲۱ ماه، ظلم به کودک است، چه الگویی انتخاب کرده و فاصله سن حسنین(ع) چگونه بوده است؟
سخن اسلام درباره شیردهی به نوزادان: و مادران [بايد] فرزندان خود را دو سال تمام شير دهند. [اين حكم‏] براى كسى است كه بخواهد دوران شيرخوارگى را تكميل كند. «.... پس اگر [پدر و مادر] بخواهند با رضايت و صوابديد يكديگر، كودك را [زودتر] از شير بازگيرند، گناهى بر آن دو نيست...»(1) يعنى مدت شير دادن طفل لازم نيست، همواره دو سال باشد، دو سال براى كسى است كه مى‏ خواهد شير دادن را كامل كند، ولى مادران حق دارند با توجه به وضع نوزاد و رعايت سلامت او اين مدت را كمتر كنند.(2) در رواياتى كه از طرق اهل بيت (علیهم السلام) به ما رسيده دوران كامل شيرخوارگى دو سال، و كمتر از آن، بيست و يك ماه معرفى شده است‏. و در برخی از روایات کمتر از 21 ماه را ظلم به فرزند دانسته اند.(3) بعيد نيست اين معنى (اختیار والدین در انفصال فرزند از شیر) از ضميمه كردن آيه فوق با آيه‏ «وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً؛ باردارى او و از شير گرفتنش، سى ماه است»، نيز استفاده شود، زيرا مى‏ دانيم معمولا دوران باردارى نُه ماه است و هر گاه آن را از سى ماه كم كنيم، بيست و يك ماه باقى مى ‏ماند كه مدت معمولى شير دادن خواهد بود، بلكه با توجه به اينكه آنچه در سوره احقاف آمده نيز به صورت الزامى است، مادران حق دارند با در نظر گرفتن، مصلحت و سلامت نوزاد، مدت شيرخوارگى را از بيست و يك ماه نيز كمتر كنند.(4) پدر و مادر با توجه به وضع جسمى و روحى او، و توافق با يكديگر مى‏ توانند كودك را در هر موقع مناسب از شير باز دارند، لذا مى‏ فرمايد: " گر آن دو با رضايت و مشورت يكديگر بخواهند كودك را (زودتر از دو سال يا بيست و يك ماه) از شير باز گيرند گناهى بر آنها نيست" «فَإِنْ أَرادا فِصالًا عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُرٍ فَلا جُناحَ عَلَيْهِما»، در واقع پدر و مادر بايد مصالح فرزند را در نظر بگيرند و با هم فكرى و توافق و به تعبير قرآن تراضى و تشاور، براى باز گرفتن كودك از شير برنامه‏ اى تنظيم كنند.(5) در اينجا اين سؤال مطرح مى ‏شود كه در آيه 233 سوره بقره دوران شيرخوارگى دو سال كامل (24 ماه) ذكر شده: «وَ الْوالِداتُ يُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كامِلَيْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضاعَةَ؛ مادران فرزندان خود را دو سال كامل شير مى ‏دهند، آنها كه بخواهند دوران شير دادن را تكميل كنند»؛ در حالى كه مجموع "دوران حمل و شيرخوارگى" در آيه مورد بحث فقط سى ماه ذكر شده، مگر ممكن است دوران حمل شش ماه باشد؟ فقهاء و مفسران با الهام از روايات اسلامى در پاسخ گفته ‏اند: آرى حداقل دوران حمل 6 ماه و حداكثر دوران مفيد رضاع 24 ماه است، حتى از جمعى از پزشكان پيشين همچون "جالينوس" و "ابن سينا" نقل شده كه گفته ‏اند: خود با چشم شاهد چنين امرى بوده‏ اند كه فرزندى بعد از شش ماه به دنيا آمده است. ضمنا از اين تعبير قرآنى مى ‏توان استفاده كرد كه هر قدر از مقدار حمل كاسته شود بايد بر مقدار دوران شيرخوارى افزود، به گونه ‏اى كه مجموعا 30 ماه تمام را شامل گردد، از ابن عباس نيز نقل شده كه هر گاه دوران باردارى زن 9 ماه باشد بايد 21 ماه فرزند را شير دهد، و اگر حمل 6 ماه باشد بايد 24 ماه شير دهد. قانون طبيعى نيز همين را ايجاب مى‏ كند، چرا كه كمبودهاى دوران حمل در دوران شيرخوارگى بايد جبران گردد.(6) حاصل اینکه؛ قرآن کریم سقف دوران حاملگی و شیردهی را روی هم (30 ماه) بیان کرده است اما کف آن را دقیقا بیان نکرده است و اختیار را به والدین سپرده است؛ البته به شرط اینکه با مشورت و مصلحت و مراعات سلامت جسمی فرزند همراه باشد. لذا اگر کمتر از 21 ماه نیز شود اما با سلامت جسمی فرزند منافاتی نداشته باشد و از نظر کارشناسان سلامت و نوزادان و نیز جمع بندی پدر و مادر در جدا کردن فرزند از شیر به سلامت فرزند لطمه ای وارد نشود، کاستن از مقدار 21 ماه نیز ممکن است؛ لذا قران کریم می فرماید «پس اگر [پدر و مادر] بخواهند با رضايت و صوابديد يكديگر، كودك را [زودتر] از شير بازگيرند، گناهى بر آن دو نيست.»(7) با توجه به آنچه از آیه شریفه استفاده می شود، فاصله تولد الگوهای دینی چون فرزندان ائمه به ویژه امام حسن (علیه السلام) (متولد نیمه رمضان سال سوم هجرت) و امام حسین (علیه السلام) (متولد سوم یا چهارم شعبان سال چهارم هجرت) که تقریبا 11 ماه و نیم فاصله داشته اند اشکالی ندارد، زیرا اختیار در انفصال بر عهده والدین بوده و در تعیین مقدار حداقلی آن دین مبین اسلام با مشورت و مراعات سلامت فرزند گناهی برای والدین منظور نمی دارد و ظلمی هم به کودک (در صورت مراعات شرایط) وارد نمی شود.

_______

(1) بقره/ 233.

(2) تفسیر نمونه، ج 2، ص187.

(3) وسائل الشیعه، ج 21، ص455.

(4) تفسیر نمونه، ج 2، ص187.

(5) تفسير نمونه، ج‏21، ص327.

(6) تفسير نمونه، ج‏21، ص328.

(7) بقره /233