عرش و حاملان هشتگانه

منظور از عرش در این آیه چیست؟ «وَالْمَلَكُ عَلَى أَرْجَائِهَا وَيَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمَانِيَةٌ»؛ و فرشتگان در اطراف [آسمان]اند و عرش پروردگارت را آن روز هشت [فرشته ] بر سر خود بر مى‏ دارند.(حاقه، 17)
«وَ الْمَلَكُ عَلى‏ أَرْجائِها وَ يَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمانِيَةٌ»؛ فرشتگان در اطراف آسمان قرار مى‏ گيرند (و براى انجام مأموريت ها آماده مى‏ شوند) و آن روز عرش پروردگارت را هشت فرشته بر فراز همه آن ها حمل مى‏ كنند.(1) این آیه به وقایع قیامت و پس از نفخه صور دوم اشاره دارد، لذا خبر دادن از اموری است که ما نسبت به آن هیچ آگاهی نداریم و تنها اگر از طریق عالمان و آگاهان (معصومین علیهم السلام) چیزی بیان شده باشد، می توانیم آن را بپذیریم. در روایات بیان شده که مراد از عرش، علم و قدرت الهی است؛ لذا مراد از حاملین عرش، نیز حاملین علم و قدت الهی اند. در روایتی از امام صادق (عليه السلام) نقل شده فرمودند: عرش عبارت از علم است، چهار نفر از ما، و چهار نفر از ساير مردم، آن هایى كه خداوند می خواهد، حاملين عرشند.(2) در روایت دیگری از امام باقر (عليه السلام) نقل شده فرمودند: حاملين عرش چهار نفر از اولین هستند و آن ها نوح و ابراهيم موسى و عيسى می باشند، و چهار نفر از متأخرين هستند که محمد و على و حسن و حسين (عليهم السلام) می باشند.(3) در ادامه با بیان کلام برخی از مفسران، معنای آیه روشنتر می شود: «وَ الْمَلَكُ عَلى‏ أَرْجائِها»؛ فرشتگان در جوانب و كناره‏ هاى آسمان ها قرار مى‏ گيرند. گويى در آن روز فرشتگان همانند مامورانى كه اطراف ميدانى ايستاده و منتظر فرمان براى انجام كارند، در گرداگرد آسمان ها صف مى‏ كشند و در انتظار فرمان حقند. «وَ يَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمانِيَةٌ»؛ و در آن روز هشت فرشته فوق آن ها عرش پروردگارت را حمل مى‏ كنند. مسلما منظور از "عرش" يك تخت سلطنتى جسمانى نيست، بلكه به معنى مجموعه جهان هستى است كه عرش حكومت خدا است، و به وسيله فرشتگان كه مجرى فرمان خدا هستند تدبير مى ‏شود. آن روايتى که آمده و حاملان هشتگانه عرش خدا در قيامت چهار نفر از اولين، و چهار نفر از آخرين معرفی کرده (نوح و ابراهيم و موسى و عيسى از اولین، و محمد و على و حسن و حسين علیهم السلام از آخرین) ممكن است اشاره به مقام شفاعت آن ها براى اولين و آخرين باشد، البته شفاعت در مورد كسانى كه لايق شفاعتند، و به هر حال گسترش مفهوم "عرش" را نشان مى ‏دهد. البته اگر مراد از حاملان هشتگانه عرش، هشت گروه باشند، ممكن است گروه‏ هايى از فرشتگان و گروهى از انبياء و اولياء عهده‏ دار اين مهم گردند، و به اين ترتيب بخشى از تدبير نظام آن روز را فرشتگان بر عهده دارند، و بخشى را انبياء، اما همه به فرمان خدا است. «فَوْقَهُمْ» (بر فراز آن ها) به فرشتگان بر می گردد. فرشتگان گرداگرد جهان را فرا مى‏ گيرند و بر بالاى آن ها (بالا از نظر مقام) هشت فرشته حاملان عرش خدايند. اين احتمال نيز وجود دارد كه حاملان عرش خدا افرادى برتر و بالاتر از فرشتگانند، و در اين صورت با حديث گذشته كه حاملان عرش خدا را هشت نفر از انبياء و اولياء مى ‏شمرد تطبيق مى‏ كند.(4) علامه طباطبایی در این زمینه می گویند: ممكن است غرض از ذكر انشقاق آسمان، و بودن ملائكه در اطراف آن، و اين كه حاملين عرش در آن روز هشت نفرند، اين باشد كه بفرمايد در آن روز ملائكه و آسمان و عرش براى انسان ها ظاهر مى‏ شوند. هم چنان كه قرآن در اين باره فرموده: «وَ تَرَى الْمَلائِكَةَ حَافِّينَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ»؛ ملائكه را مى‏ بينى كه پيرامون عرش را حلقه‏ وار گرفته ‏اند، و پروردگار خود را به حمد تسبيح مى ‏گويند(5).(6) در بعض اخبار تفسير كرده‏ اند حاملین عرش را به حاملین علم، كه همين طوری كه عرش احاطه دارد به تمام موجودات عُلوى و سُفلى، علم الهى هم احاطه دارد به كل شى‏ء. و حاملین علم، هشت تا هستند: چهار از اولين: نوح ابراهيم موسى عيسى، و چهار از آخرين: محمد (صلی الله علیه و آله) على حسن حسين (عليهم السلام). می توان گفت كه مراد از اين اخبار تشبيه است، كه همين طوری كه حاملین عرش هشت تا هستند، حاملین علم هم هشت تا هستند، و اما ساير ائمه هدى، علم آن ها مأخوذ از اين چهار نفر است. تعبير به حمل، به این معنا نیست كه عرش روى شانه آن ها باشد. اين هشت حمل کنندگان عرش، مقام آن ها بالاتر از تمام ملائكه است، حتى از جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و عزرائيل. و اين هشت حامل، مثل ملائكه هستند كه مأمور به ارزاق و ساير امور هستند، و الا قدرت الهى كافى است بر نگاه داشتن عرش و هزار مثل عرش، فقط حكمت الهى اقتضا كرده که بعض امور به توسط اسباب باشد و بعضى بدون واسطه.(7) اگر کسی مدعی شود مگر آیه نمی گوید 8 فرشته حاملان عرشند، پس بر چه اساسی این حدیث ها می گویند حاملان عرش امامان و پیامبران هستند؟! در جواب باید گفت در این آیه بر این که آن هشت نفر حاملان عرش الهی، فرشته هستند، تصریحی نشده و فقط به تعداد (ثَمانِيَةٌ) اشاره شده است. آن چه در مورد ملائکه است این است که آن ها عرش الهی را در بر گرفته اند و نفرموده که تعداد آن ها هشت تا است و همان هشت نفر، حاملان عرش هستند. لذا روایات معصومین، منافاتی با آیه شریفه ندارد. مطلب دیگر این که «فَوْقَهُمْ» چه بسا علو مقامی از ملائکه را هم در بر داشته باشد، لذا می تواند اشاره به انسان هایی باشد که برتر از ملائکه هستند.

__________

(1) حاقه/ 17.

(2) کافی، ج 1، ص 133، حدیث 6.

(3) شيخ صدوق، الاعتقادات في دين الإمامية، ص 46.

(4) ر.ک: تفسير نمونه، ج ‏24، ص 450 ـ 452.

(5) زمر/ 75.

(6) ترجمه الميزان، ج ‏19، ص 664.

(7) ر.ک: أطيب البيان في تفسير القرآن، ج ‏13، ص 166.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید