صراط و سبیل

صراط و سبیل در زبان شیرین فارسی، هر دو به معنی راه معرفی شده، در فرهنگ عرب چه مفهومی دارد؟

هر چند این واژه‌ها به معنای راه می‌باشند و از نظر معنا به هم نزدیک‌اند، اما تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر دارند که در تفاسیر، ذیل هر یک از آنها توضیحات مبسوطی ارائه شده است. در این‌جا به اختصار به برخی از تفاوت‌های مهم اشاره می‌کنیم: الف. در قرآن کریم واژه صراط، صرفاً به صورت مفرد آمده است و جمع ندارد، اما واژه‌های سبیل و طریق، هر دو به صورت جمع نیز وارد شده است. جمع سبیل، سُبُل است: «ثُمَّ کلِی مِنْ کلِّ الثَّمَراتِ فَاسْلُکی سُبُلَ رَبِّک ذُلُلا»؛ سپس از تمام ثمرات تناول کن، و راه‌هایى را که پروردگارت براى تو تعیین کرده به راحتى بپیما.(1) واژه طریق نیز به صورت جمع که طرائق می‌باشد، آمده است: «وَ لَقَدْ خَلَقْنا فَوْقَکمْ سَبْعَ طَرائِق»؛ ما بر بالاى سر شما هفت راه (طبقه) قرار دادیم.(2) ب. سبیل، هم در راه خیر و هدایت و هم در راه شرّ به کار رفته است و با شرک و ضلالت جمع می‌شود. طریق نیز در اعم از راه خوب و بد استعمال شده است. اما واژه صراط، فقط در خیر به کار رفته و هرگز با ضلالت و شرک جمع نمی‌شود. از آیه شریفه: «وَ ما یؤْمِنُ أَکثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَ هُمْ مُشْرِکونَ»؛ بیشترشان به خدا ایمان نمى‌‏آورند، مگر توأم با شرک(3)، برمى‏‌آید که یک مرحله از شرک (که همان ضلالت باشد)، با ایمان (که عبارت است از یکى از سبیل‌‏ها) جمع می‌شود، و این خود فرق دیگرى میان سبیل و صراط است که سبیل با شرک جمع می‌شود، ولى صراط مستقیم با ضلالت و شرک جمع نمی‌شود.(4) ج. سبیل و طریق، برای راه‌های گوناگون و کوچک است، اما صراط بزرگ راهی است که راه‌های کوچک بدان ختم می‌شود. بنابر این، صراط تنها یک راه است و سرِّ آن هم این است صراط به خداوند استناد دارد و راه مستقیم الهی تنها یک راه بیشتر نیست. نتیجه این که، سه کلمه «صراط»، «طریق» و «سبیل» معنایی نزدیک به هم دارند، که معمولاً در زبان فارسی هر سه به «راه» ترجمه می‌شود. اما در قرآن و لغت عرب، راغب اصفهانی تفاوت اساسی این سه واژه را چنین بیان می‌کند: «صراط» به معنی شاهراه، راه اصلی و راه روشن(5)، «سبیل» به معنی راه آسان و هموار، و «طریق» به معنای راهی است که تنها پیاده می‌توان در آن حرکت کرد.(6)

_______

(1) نحل/ 69.

(2) مؤمنون/ 17.

(3) یوسف/ 106.

(4) ر.ک: طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 32 – 33، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1417ق.

(5) مفردات غریب القرآن، ص۲۳۰، مادّه (س ر ط). و نیز رجوع کنید به: ابن منظور، لسان العرب، ج۷، ص۱۳؛ طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱، ص۳۱.

(6) مفردات غریب القرآن، ص۳۱۲، واژه طرق.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید