سال آخر حیات پیامبر(ص) و نزول قرآن

چرا در آخرین سال حیات پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) قرآن دو بار بر ایشان نازل شده است؟
بد نیست در ابتداء نکاتی را در مورد دفعی و تدریجی بودن قرآن اشاره کنم، گرچه در این مورد بحث های مختلفی بین مفسران و بزرگان شیعه و سنی مطرح شده است که در این مقال جای بیانش نیست: در اين باره كه آيا قرآن يک باره نازل شده يا به تدريج، آيات قرآن متفاوت است. برخی آيات بر نزول دفعی قرآن در يک شب و در يک زمان خاص دلالت دارد و برخی ديگر از تدريجی بودن نزول قرآن حكايت می كند. از جمله آياتي كه بر دفعي بودن نزول قرآن دلالت می كند اين آيات است: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ في‏ لَيْلَةِ الْقَدْر»؛ ما قرآن را در شب قدر نازل كرديم.(1) «شَهْرُ رَمَضانَ‏ الَّذي أُنْزِلَ فيهِ الْقُرْآن»؛ ماه رمضانی كه قرآن در آن ماه نازل شد.(2) «إِنَّا أَنْزَلْناهُ في‏ لَيْلَةٍ مُبارَكَة»؛ قرآن را در شب مبارك نازل كرديم.(3) اما آياتی كه به نزول تدريحی دلالت می كند، عبارتند از: «وَ قالَ الَّذينَ كَفَرُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً كَذلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَكَ وَ رَتَّلْناهُ تَرْتيلا»؛ و كافران گفتند: «چرا قرآن يك جا بر او نازل نمى‏شود؟!» اين بخاطر آن است كه قلب تو را بوسيله آن محكم داريم، و (از اين رو) آن را به تدريج بر تو خوانديم‏.(4) «وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلى‏ مُكْثٍ‏ وَ نَزَّلْناهُ تَنْزيلا»؛ و قرآنى كه آياتش را از هم جدا كرديم، تا آن را با درنگ بر مردم بخوانى؛ و آن را بتدريج نازل كرديم.(5) بنابر اين، بعضی آيات بر نزول دفعی قرآن و بعضی ديگر بر نزول تدريجی دلالت دارند، جمع بين اين دو چگونه است؟ در پاسخ به اين گفته اند: 1- قرآن در شب قدر به يک باره از لوح محفوظ به آسمان دنيا نازل شد و پس از آن به مدت 23 سال به تدريج توسط جبرئيل بر قلب مطهّر پيامبر (صلی الله علیه و آله) فرود آمد. 2- در شب قدر هر سال آياتی كه در طول آن سال بر پيامبر (صلی الله علیه و آله) نازل می شده يكباره بر پيامبر نازل می شد. 3- اين كه خداوند می فرمايد در ماه رمضان و يا در شب قدر قرآن را نازل كرديم، مراد نزول دفعی نيست، بلكه آغاز نزول است. آغاز نزول در ماه رمضان و در شب قدر و يا شب مبارک بود. 4 - قرآن يكباره بر فرشتگان نازل شد و آنان قرآن را در بيست قسمت بر جبرييل فرود آوردند و جبرييل هم به مدت بيست سال بر پيامبر (صلی الله علیه و آله) نازل كرد. اكثر قرآن پژوهان متأخر، نظر اوّل را پذيرفته اند و گفته اند: قرآن در ابتدا به صورت اجمالی و دفعی بر قلب پيامبر نازل شده و سپس به صورت تدريجی. آيه اوّل سوره هود هم اين احتمال را تقويت می كند و می فرمايد: «كِتابٌ أُحْكِمَتْ‏ آياتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكيمٍ خَبير»؛ قرآن آياتش نخست به طور منسجم و پيوسته و سپس فصل به فصل و قطعه قطعه از سوی حكيمی خبير نازل شده است.(6)

________

(1) قدر/ 1.

(2) بقره/ 185.

(3) دخان/ 3.

(4) فرقان/ 32.

(5) اسراء/ 106.

(6) اقتباس از: محسن اسماعيلی، كليات علوم قرآن، ص 26 به بعد.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید