روزه مصداق صبر

منظور از تطبیق کلی بر مصداق بارز، که در تفسیر است چیست؟ مانند این که تفسیر صبر به روزه، از باب تطبیق کلی بر مصداق است.

«وَ اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخاشِعينَ»؛ از صبر و نماز يارى جوييد؛ (و با استقامت و مهار هوس هاى درونى و توجه به پروردگار، نيرو بگيريد؛) و اين كار، جز براى خاشعان، گران است.(1) بررسی لغوی و روایی؛ صبر در لغت: «صبر» در لغت به معانی حبس، امساک، خويشتن دارى، حبس نفس‏ و... است.(2) صبر در روایت: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص)‏ الصَّبْرُ ثَلَاثَةٌ: صَبْرٌ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ وَ صَبْرٌ عَلَى الطَّاعَةِ وَ صَبْرٌ عَنِ الْمَعْصِيَةِ»؛ پيامبر اکرم(صلى الله عليه و آله) فرمودند: صبر بر سه نوع است: صبر در مصيبت، صبر در عبادت و صبر در معصيت.(3) بنابر این؛ صبر، معانی و اقسام متعددی دارد که هر کدام می توانند مصادیق و افرادی داشته باشند و همه هم زیر مجموعه صبر محسوب می شوند. به عبارت دیگر؛ صبر، یک مفهوم عام و کلی است که افراد و مصادیق متعددی دارد. بیان تفسیری: «صبر» در آیه در درجه اول در معنای خودش به کار فته است یعنی حالت استقامت و شکیبایی و ایستادگی در برابر مشکلات، یکی از راه های موفقیت است. البته روایاتی تفسیری داریم که صبر در این آیه شریفه را به «صوم» و روزه تفسیر کرده اند: «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)‏ فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ـ وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ ـ قَالَ: الصَّبْرُ الصِّيَامُ وَ قَالَ: إِذَا نَزَلَتْ‏ بِالرَّجُلِ النَّازِلَةُ وَ الشَّدِيدَةُ فَلْيَصُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ ـ وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ ـ يَعْنِي الصِّيَامَ.» امام صادق(علیه السلام) در باره آیه «وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ» فرمودند: صبر همان روزه است. هر وقت حادثه ‏اى براى كسى پيش آمد، روزه بگيرد [تا خدا آن را بر طرف سازد]، چون خداى تعالى فرموده «وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ»، كه منظور از آن، روزه است.(4) هم چنین نقل شده است «و كان النبي (ص) إذا حزنه أمر، استعان بالصلاة و الصوم‏»؛ رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) هر گاه با مشكلى رو به رو مى ‏شدند كه ایشان را ناراحت مى ‏كرد، از نماز و روزه مدد مى‏گرفتند.(5) کلام مفسران: تفسیر نمونه: براى پيشرفت و پيروزى بر مشكلات دو ركن اساسى لازم است، يكى پايگاه نيرومند درونى و ديگر تكيه گاه محكم برونى. در آيات فوق به اين دو ركن اساسى با تعبير صبر و صلوة اشاره شده است؛ صبر آن حالت استقامت و شكيبايى و ايستادگى در جبهه مشكلات است، و نماز پيوندى است با خدا و وسيله ارتباطى است با اين تكيه گاه محكم. گر چه كلمه صبر، در روايات فراوانى به روزه تفسير شده است، ولى مسلما منحصر به روزه نيست، بلكه ذكر روزه به عنوان يک مصداق بارز و روشن آن است، زيرا انسان در پرتو اين عبادت بزرگ، اراده‏ اى نيرومند و ايمانى استوار پيدا مى ‏كند و حاكميت عقلش بر هوس هايش مسلم مى ‏گردد.(6) علامه طباطبایی(ره) می گوید: اين كه فرموده از صبر و نماز براى مهمات و حوادث خود كمک بگيريد، براى اين است كه در حقيقت، ياورى به جز خداى سبحان نيست. در مهمات، ياور انسان، مقاومت و خويشتن دارى آدمى است، به اين كه استقامت به خرج داده، ارتباط خود را با خدا وصل نموده، از صميم دل متوجه او شود، و به سوى او روى آورد، و اين همان صبر و نماز است، و اين دو بهترين وسيله براى پيروزى است.(7) تفسير صبر به روزه، از باب جرى، يعنى تطبيق كلى بر مصداق است.(8) بنابر این: این که گفته شود مراد از صبر در این آیه، روزه است، بیان مصداق و فردی است برای مفهوم کلی و عام صبر. به بیان دیگر؛ صبر، مفهومی عام و کلی دارد که مصادیق و افراد متعددی را شامل می شود؛ یکی از آن مصادیق و افراد، روزه است و اشاره روایات به روزه هم از همین باب است یعنی می خواسته اند برای صبر، یک مصداق بارز بیان کنند لذا صبر را به روزه تفسیر کرده اند.

پی نوشت ها:

1. بقره: 2/ 45.

2. راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، محقق: داوودی، انتشارات: دار الشامیه ـ بیروت، ص 474؛ قرشی، قاموس قرآن، انتشارات: دار الکتب الاسلامیه ـ تهران، ج ‏4، ص 105.

3. کلینی، الكافي (ط-الإسلامية)، ج ‏2، ص 91، ح 15.

4. همان، ج ‏4، ص 64، ح 7.

5. طبرسی، مجمع البیان، انتشارات: ناصر خسرو ـ تهران، ج 1، ص 217.

6. مکارم شیرازی و همکاران، تفسير نمونه، انتشارات: دار الکتب الاسلامیه ـ تهران، ج 1، ص 217.

7. طباطبایی، تفسير الميزان، ترجمه موسوی همدانی، انتشارات: جامعه مدرسین، دفتر انتشارات اسلامی ـ قم، ج ‏1، ص 228 – 229.

8. همان، ص 230.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید