رسم الخط اولیه قرآن

پرسش:

آیا اول قرآن حروفش بدون نقطه بوده؟

پاسخ:

عرب زمان پیامبر، اهل خواندن و نوشتن نبود و در تمام حجاز افراد محدود و انگشت شماری خواندن و نوشتن می ‌دانستند و خط عربی آن زمان بسیار ابتدایی و خالی از نقطه و اعراب و... بود و حروف شباهت زیاد به هم داشتند و...

این خط بعد از اسلام با وام گرفتن از زبان ‌های دیگر رشد کرده، نقطه گذاری و علامت گذاری و... بعد از اسلام در آن ایجاد شد. اتفاقا بیش تر این خدمات هم از جانب ادیبان مسلمان و برای خدمت به قرآن و تلاش جهت حفظ آن از تحریف و... صورت گرفته است.

قرآن ابتدا بر قلب پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شد؛ سپس بر زبان ایشان جاری شد و به گوش مسلمانان رسید. در ابتدا و بعد از آن در سده ‌های اول قرآن بیش تر از طریق شنیدن منتقل می ‌شد. محتاج خط و نوشتن و خواندن نبود. مسلمانان در زمان پیامبر آن چه را از زبان ایشان شنیدند، با رسم الخط متداول و ساده آن زمان ثبت کردند تا بعد با دیدن آن، شنیده خود را به یاد آورند. این رسم الخط با همه ایرادها و نواقصش برای یادآوری مطلب شنیده شده کافی بود، هم چنان که خط «هیروگلیف» و تصویری، برای رساندن پیام ‌ها کافی بود.

پس قرآن ابتدا با رسم الخط ساده عربی که بسیاری حروف به هم شباهت داشتند و از نقطه و حرکت‌ ها اثری نبود، نوشته شد. البته چون اصل بر قرائت بود و مردم بیش تر قرآن را سینه به سینه و شفاهی یاد گرفته بودند، این خط توسط قاریان به آسانی و صحیح خوانده و آموزش داده می ‌شد، مشکل مهمی نمود پیدا نکرد. بعد برای تلاوت راحت تر به نقطه و اعراب گذاری اقدام کردند.

مشهور است که «ابوالاسود دوئلی»، به دستور حضرت علی (علیه السلام) نخستین کسی است قرآن را اعراب گذاری کرده است.(1)

بعد از او دیگران کار او را ادامه دادند و با علامت گذاری‌ های بیشتر تلاوت را آسان کرده و راه اشتباه را بستند.

این ها، همه برای در امان نگه داشتن قرآن از تحریف و تغییر در گذر زمان بود.

چنین تکاملی اختصاص به خط عربی ندارد، بلکه دیگر زبان‌ ها و خط ها هم از چنین تکاملی بهره گرفته اند.(2)

پی نوشت ها:

1. زرکشی، البرهان فی علوم القرآن، دار احیاء الکتب العربیه ـ بیروت، ج 1، ص 250.

2. برای اطلاع بیشتر و آگاهی از استنادهای مطالب فوق، مراجعه شود به: سید محمد باقر حجتی، پژوهشی در تاریخ قرآن کریم،دفتر نشر فرهنگ اسلامی ـ تهران، ص 157-186 و 201-234 و 463-486.