دعا یا توسل یا دارو ودرمان

پرسش:

بنده همسرم مشکل rp چشمی دارند و در حال حاضر هیچ درمانی وجود ندارد و این بیماری پیش‌رونده هم هست. می‌خواستم ببینم می‌شود از راه توسل به ائمه معصومین علیهم‌السلام این بیماری را درمان کرد؟ اگر بریم حرم آقا امام رضا علیه‌السلام مشکلمان را حل می‌کنند یا نه؟

پاسخ:

مقدمه:
دعا و توسل سلاح مؤمن و ابزاری برای تقرب به خداوند مهربان است. هنگامی‌که قلب انسان متوجه خداوند و به‌تبع آن متوجه ائمه معصومین علیهم‌السلام می‌شود و این توجه در درخواست‌ها نمود پیداکرده و بر زبان جاری می‌گردد دعا شکل می‌گیرد. درخواست‌ها بهانه‌ای می‌شود برای حضور در محضر حضرت حق تا به‌واسطه آن، روح انسان به پرواز درآید؛ اما دعا و توسل شرایطی دارد که در ادامه بدان می‌پردازیم.

توسل در زندگی:
زندگی انسان در دنیا همواره با گرفتاری‌ها و مشکلاتی همراه است. جنس دنیا جنس سختی است و جدا کردن سختی از دنیا امری محال است بنابراین انسان دائماً در زندگی دنیا با گرفتاری‌ها روبرو می‌شود و فطرتاً خواهان رفع گرفتاری و رسیدن به آسایش و آرامش است. خداوند نظام خلقت را بر مبنای قانون سبب و مسببی یا همان علت و معلولی بناکرده است یعنی برای انجام هر امری خواه‌ناخواه پیش‌زمینه‌های مادی و معنوی لازم است و وقتی این پیش‌زمینه‌ها فراهم گردد، نتیجه حاصل می‌شود. به‌عنوان‌مثال برای درمان یک بیماری مراجعه به پزشک و مصرف دارو عاملی مادی و زمینه‌ساز بهبودی است و در کنار آن نیز توسل و دعا و درخواست از خداوند و حضرات معصومین علیهم‌السلام نیز به‌عنوان عامل معنوی، منجر به تسریع درنتیجه می‌شود. ما به همان نسبت که خود را از عوامل مادی و معنوی محروم کنیم، از رسیدن به خواسته‌ها محروم می‌شویم.

همان‌طور که عرض شد زمینه مادی دعا همان تلاش و کوشش و رفع موانع است. اینکه انسان بنشیند و دست روی دست بگذارد و دعا کند طبیعتاً به خواسته‌اش نخواهد رسید، اما اگر کسی تمام تلاشش را مثلاً برای درمان بکار گرفت و هیچ راه مادی دیگری برای درمان وجود نداشت در این شرایط نیز می‌تواند متمسک به ابزار معنوی شود و از طریق توسل از خداوند شفا را طلب نماید.

واسطه قرار دادن معصومین علیهم‌السلام:
ازجمله آدابی که برای دعا ذکرشده است واسطه قرار دادن انسان‌های پاک و صالح میان خود و خداست. درواقع انسان به هنگام دعا برای زودتر رسیدن به حوائج خویش از ارواح طیبه‌ای که نزد خداوند عزیزند و جایگاه والایی دارند مدد می‌جوید و باواسطه قرار دادن آن‌ها مسیر استجابت را هموار می‌سازد. قرآن کریم در این رابطه می‌فرماید: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَهَ وَجَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و وسیله‌ای برای تقرب به او بجوئید! و درراه او جهاد کنید، باشد که رستگار شوید»(۱).

ممنوعیت نگاه استقلالی:
منظور از واسطه قرار دادن ارواح پاک میان خود و خدا این نیست که نگاه استقلالی به آن واسطه‌ها داشته باشیم. هرچند وجود مقدس حضرات معصومین علیهم‌السلام برای ما ارزشمندند، اما آن‌ها نیز بنده و عبد خدا هستند و تا اذن الهی نباشد آن‌ها نیز توان انجام کاری را ندارند. دعا باید مصداق «اُدْعُونی» باشد؛ یعنی درخواست فقط از خدا باشد حتی اگر انسان‌های شایسته را هم واسطه قرار می‌دهیم تنها به این دلیل است که این انسان‌ها نیز مسیر بندگی را پیموده‌اند. درواقع انسان دعاکننده باید مؤثر حقیقی را خداوند بداند و نه معصوم.

تلاش در جهت حل مشکل:
اگر کسی برای رفع بیماری از معالجه سرباز بزند و توجهی به درمان و روش‌های درمانی و مراجعه به پزشک و مصرف دارو نکند درواقع مسیر سلامت را برای خود مسدود کرده است. همین شخص اگر فقط به دارو و درمان توجه کند و شفا را از آن خدا نداند ممکن است حتی باوجود مراجعه به پزشک از شفای کامل برخوردار نگردد بنابراین اگرچه ما فاعل استقلالی در همهٔ امور را خداوند می‌دانیم؛ یعنی حتی همان شفا که در دارو قرارگرفته را لطف خدا می‌دانیم؛ اما این به معنای نفی تأثیر سایر اسباب نیست. اسباب و مسببات مؤثرند و تأثیرشان به اذن خداوند است و این خداست که چنین اثری را در دارو قرار می‌دهد.

عدم کوتاهی در درمان:
وظیفه شما این است که در درمان بیماری کوتاهی نکنید یعنی تا جایی که می‌توانید تلاش کنید و از طریق مراجعه به پزشک و به‌کارگیری روش‌های درمانی درصدد تأمین سلامت همسرتان برآیید. در کنار بهره بردن از درمان مادی، از توسل و درمان معنوی هم غافل نشوید. بارها دیده‌شده که افرادی راه درمان مادی را طی کرده‌اند اما به نتیجه نرسیده‌اند و از طریق توسلات اعجازی رخ‌داده و بیمارشان شفا یافته است؛ بنابراین توسل به امام رضا علیه‌السلام و درخواست شفا از ایشان ارزشمند است منتها نتیجهٔ کار را به خدا و حکمت او بسپارید و هرگز از درگاه الهی ناامید نشوید.

محال نبودن معجزه:
اینکه یک امری از راهی غیر از راه اسباب و مسببات مادی اتفاق بیافتد محال نیست. به‌عنوان‌مثال در جنگ بدر، شرایط جنگ برای مسلمانان سخت شد و با دقت در اسباب مادی همه نتیجه گرفتند که این جنگ منجر به شکست مسلمانان می‌شود. در قرآن آمده است: «وَلَقَدْ نَصَرَکمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَأَنْتُمْ أَذِلَّهٌ فَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکمْ تَشْکرُونَ؛ و خدا شمارا در جنگ بدر یاری کرد باآنکه ضعیف بودید. پس پرهیزکار شوید، باشد که شکر نعمت‌های او به‌جای آرید»(۲). در این شرایط مسلمانان به خداوند استغاثه کردند باوجودی که اصلاً از حیث شرایط ظاهری کسی پیروزی مسلمانان را باور نمی‌کرد، اما خداوند فرشتگان الهی را به کمک آن‌ها فرستاد: «إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکمْ فَاسْتَجَابَ لَکمْ أَنِّی مُمِدُّکمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِکهِ مُرْدِفِینَ؛ (به خاطر بیاورید) زمانی را (که از شدت ناراحتی در میدان بدر)، از پروردگارتان کمک می‌خواستید؛ و او خواسته شمارا پذیرفت (و گفت): من شمارا با یک هزار از فرشتگان که پشت سر هم‌فرود می‌آیند، یاری می‌کنم.»(۳) بنابراین خداوند در بحرانی‌ترین شرایط از طریق امدادهای غیبی مسلمانان را نجات داد پس گاهی استثنائاتی رخ می‌دهد و مثلاً شخص بدون مراجعه به پزشک و دنبال کردن پروسهٔ درمان شفا می‌یابد، اما همین شفا هم حکمتی داشته و نمی‌تواند شامل حال همه شود که بگوییم از این به بعد کسی به پزشک مراجعه نکند و فقط توسل نماید، نه هرگز.

نتیجه:
زندگی انسان با بلا و سختی و مصیبت‌ها درهم‌پیچیده است. سختی، بخش اجتناب‌ناپذیر زندگی انسان است. گرفتاری‌هایی که در زندگی ما به وجود می‌آید فلسفه و دلایل مختلف و متعددی دارد. انسان مؤمن با بررسی ریشهٔ گرفتاری‌ها، برای حل آن دست از تلاش برنمی‌دارد؛ آنچه از گرفتاری‌ها که مربوط به وظایف و تکالیف خودش می‌شود را به‌درستی انجام می‌دهد و حل آنچه از حیطهٔ اختیار او خارج است را به خداوند می‌سپارد. ازجمله آداب باطنی دعا واسطه قرار دادن حضرات معصومین علیهم‌السلام است. با توجه به اینکه آن‌ها انسان‌های کاملی هستند، آداب عبودیت و بندگی را بهتر از ما می‌دانند، معرفت آن‌ها نیز به خدا بیشتر بوده و نزد خدا عزیزتر هستند؛ بنابراین واسطه قرار دادن آن‌ها میان خود و خدا امری ارزشمند تلقی می‌گردد. فراموش نکنیم که توسل ابزاری برای تقرب است پس اگر خواستیم تقرب خویش را به خداوند بیشتر نماییم لازم است توسل خود را افزون‌تر نموده و باواسطه قرار دادن انسان‌های مقرب از خداوند حوائج مادی و معنوی خویش را درخواست نماییم. برای رسیدن به حوائج باید از اسباب مادی و معنوی بهره برد، اما اگر خداوند بخواهد به اذن او می‌شود بدون بهره بردن از اسباب مادی و تنها از راه دعا و توسل به خواسته‌ها رسید، اما این شرایط یک قانون نیست بلکه از امور استثنائی است و برای هرکس که خدا بخواهد و مصلحت بداند انجام می‌گیرد پس شما می‌توانید به حرم آن بزرگوار بروید، ولی حصول نتیجه از این طریق که یک استثناست را به خدای متعال واگذار کنید که هر چه صلاح دانست پیش آید. ضمناً چه‌بسا رفتن به آنجا سبب شود راه درمان جدیدی کشف یا به ذهن پزشکی برسد.

برای مطالعه بیشتر:
۱. ویژگی‌های دعا: آداب و شرایط دعا، اوقات و مکان‌های استجابت دعا و دعاهای مستجاب، محمدرضا رجایی.
۲. دعا و اسرار اجابت، حبیب‌الله فرحزاد.
۳. توسل به اهل‌بیت از منظر قرآن و سنت، سید مصطفی مناقب.
کلمات کلیدی:
دعا، توسل، واسطه قرار دادن اهل‌البیت، آداب دعا، شفا، حرم.
پی‌نوشت‌ها:
۱. سوره مائده، آیه ۳۵.
۲. سوره آل‌عمران، آیه ۱۲۳.
۳. سوره انفال، آیه ۹.