دریایی که شکافته شد

منظور از (بحر) در آیه 63 سوره شعراء در داستان حضرت موسی (علیه السلام) چيست؟
ابتدا متن و ترجمه آیات مورد بحث که ناظر به عبور موسای کلیم و قومش از «بحر» و غرق شدن فرعونیان در آن «بحر» است را عرض می کنم: «فَأَوْحَيْنا إِلى‏ مُوسى‏ أَنِ اضْرِبْ بِعَصاكَ الْبَحْرَ فَانْفَلَقَ فَكانَ كُلُّ فِرْقٍ كَالطَّوْدِ الْعَظيمِ ، وَ أَزْلَفْنا ثَمَّ الْآخَرينَ ، وَ أَنْجَيْنا مُوسى‏ وَ مَنْ مَعَهُ أَجْمَعينَ ، ثُمَّ أَغْرَقْنَا الْآخَرينَ ، إِنَّ في‏ ذلِكَ لَآيَةً وَ ما كانَ أَكْثَرُهُمْ مُؤْمِنينَ»؛ و به دنبال آن به موسى وحى كرديم: «عصايت را به دريا بزن!» (عصايش را به دريا زد،) و دريا از هم شكافته شد، و هر بخشى هم چون كوه عظيمى بود، و در آن جا ديگران [لشكر فرعون‏] را نيز (به دريا) نزديك ساختيم، و موسى و تمام كسانى را كه با او بودند نجات داديم، سپس ديگران را غرق كرديم، در اين جريان، نشانه روشنى است ولى بيشترشان ايمان نياوردند! (چرا كه طالب حق نبودند).(1) در قرآن مجيد بارها اين مطلب تكرار شده است كه موسى کلیم الله، به فرمان خدا، بنى اسرائيل را از «بحر» عبور دارد(2) و در چند مورد هم تعبير به «يم» شده است.(3) اكنون سخن در اين است كه منظور از «بحر» و «يم» در اين جا چيست؟ آيا اشاره به رود پهناور و عظيم نيل است كه تمام آبادى سرزمين مصر از آن سرچشمه مى‏ گرفته، يا اشاره به درياى احمر (و به تعبير ديگر بحر قلزم) است؟ از تورات كنونى و هم چنين كلمات بعضى از مفسران، چنين بر مى‏ آيد كه اشاره به «درياى احمر» است، ولى قرائنى در دست داريم كه نشان مى‏ دهد منظور همان نهر عظيم نيل است، زيرا «بحر» در لغت ـ هم چنان كه راغب در مفردات گفته ـ در اصل به معنى آب فراوان و وسيع است، و «يم» نيز همين معنى را مى‏ رساند، بنا بر اين اطلاق اين دو كلمه بر رود «نيل» هيچ مانعى ندارد؛ قرائنى كه اين نظر را تاييد مى‏ كند: 1. محل سكونت فراعنه كه مركز آباد شهرهاى مصر بوده، به طور طبیعی باید نقطه‏ اى بوده باشد كه با رود نيل فاصله زيادى نداشته باشد، و اگر معيار را محل فعلى اهرام يا حوالى آن بگيريم، بنى اسرائيل ناچار بودند براى رسيدن به سرزمين مقدس، نخست از نيل عبور كنند، زيرا اين منطقه در غرب نيل واقع شده و براى رسيدن به سرزمين مقدس، بايد آن ها به سوى شرق بروند. 2. فاصله مناطق آباد مصر كه طبعا در نزديكى نيل است با درياى احمر به قدرى است كه بسيار بعيد به نظر مى‏ رسد بنى اسرائيل بتوانند آن را در يک شب و يا نصف يک شب طى كنند (در آیات قبل از آیه مورد بحث، اشاره شده كه بنی اسرائیل شبانه سرزمين فراعنه را پشت سر گذاشتند و قاعدتا در دل شب اين كار را كردند و لشكر فرعون نيز به هنگام طلوع آفتاب به آن ها رسيدند). 3. بنی اسرائیل براى گذشتن از سرزمين مصر و رسيدن به اراضى مقدس نيازى نداشتند كه از درياى احمر بگذرند، چرا كه قبل از حفر كانال سوئز، باريكه خشک قابل ملاحظه‏ اى در آن جا وجود داشته است؛ مگر اين كه دست به دامن اين فرضيه بزنيم كه در زمان هاى بسيار قديم، درياى احمر با درياى مديترانه متصل بوده و در اين جا خشكى وجود نداشته است و اين فرضيه به هيچ وجه ثابت نيست. 4. قرآن در داستان افكندن موسى به آب، تعبير «يم» را آورده(4) و در مورد غرق فرعونيان نيز تعبير «يم» را نیز ذکر كرده است، پس با توجه به اين كه هر دو مورد، در يک داستان و حتى در يک سوره (یعنی سوره طه) ذکر شده است، به نظر مى‏ رسد كه منظور از هر دو، يكى باشد؛ یعنی با توجه به اين كه مادر موسى قطعا موسی را به دريا نيفكند بلكه طبق تواريخ و هم چنين مطابق قرائن عادى، وی را به نيل سپرد، بنا بر اين معلوم مى‏ شود غرق فرعونيان نیز در نيل بوده است.(5)

ـــــــــــــــــــــــــ

(1) شعراء/ 63تا67.

(2) يونس/ 90، طه/ 77، شعراء/ 63، دخان/ 24.

(3) طه/ 78، قصص/ 40، ذاريات/ 40.

(4) طه/ 39.

(5) تفسير نمونه، ج ‏15، ص 247 تا 249.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید