دروغ مصلحتی؟

من دوست ندارم درباره بعضی مسائل به بقیه جواب بدهم. به همین دلیل دروغ می گویم. آیا این گناه است؟

دروغ گفتن یک عمل زشت است که نه تنها در اسلام، بلکه در تمام ادیان الهی و حتی نزد انسان های بی قید و بند هم، قبیح و ناپسند شمرده می شود. اما راست گفتن و بیان کردن تمام مسائل به دیگران، واجب نیست. شما در درجه ی اول می توانید بدون این که دروغ بگویید، خیلی ساده از جواب دادن طفره رفته و از بیان کردن مسائلی که دوست ندارید دیگران اطلاع پیدا کنند، خودداری کنید.

در عین حال اگر در جایی ناچار به جواب دادن شدید، می توانید از «توریه» استفاده کنید. توریه بر وزن توصیه، یعنی کلامى که از آن دو معنا فهمیده شود: یکى معناى ظاهر و آشکار که ذهن شنونده به سرعت به آن منتقل مى‏ شود؛ و دیگرى معناى نهانى و ناپیدا که مقصود اصلى گوینده است و ذهن شنونده به آن منتقل نمى‏ شود. به عبارت دیگر، در توریه ظاهر کلام چیزی است که مخاطب دریافت می کند، در حالیکه متکلم معنای دیگری را در نظر دارد. مثلا وقتی شخصِ بدحسابی تقاضای پول می کند و طرف مقابل تمایل ندارد که به او پولی قرض بدهد، می گوید «فعلا که دستم خالی است.» در این صورت مخاطب چنین دریافت می کند که او پولی ندارد، در حالیکه منظور او این بوده که در حال حاضر در دست هایم چیزی ندارم؛ هرچند ممکن است در حساب بانکی اش پول داشته باشد.

دروغ گفتن تعریف خاص خودش را دارد و به معنای «خبر مخالف با واقع» می باشد. در توریه، شما خبری غیر واقعی نداده اید و این که شنونده برداشت دیگری دارد، حرف را تبدیل به دروغ (در معنای اصلیش) نمی کند. هرچند اگر قصدِ‌ گوینده فریب باشد، کار درستی نکرده؛ اما گناهی که مرتکب شده،‌ نامش فریب است، نه دروغ. فریبکاری هم گناه و مستوجب عقوبت است و توریه به هیچ عنوان مستمسکی برای فریبکاری نیست؛ بلکه راهی برای برون رفت از مفسده و زیان هایی است که با راست گفتن ایجاد می شود.

این یك قانون مسلّم عقلى است كه هرگاه فساد چیزى از صلاح آن بیشتر شد، باید از آن دوری کرد. خیلی اوقات انسان برای جلوگیری از مفاسدی،‌ مجبور به پنهان کردن برخی موضوعات می شود و در اسلام برای برون رفت از گناه و نافرمانی الهی، راهکارهایی برای این قبیل مواقع پیشنهاد شده. سوء استفاده کردنِ برخی افراد از این راهکار، دلیل موجهی برای تخریبش نیست. همیشه افرادی هستند که از هر چیزی به بدترین شکل استفاده می کنند.

همانطور که عرض شد، دروغ گفتن حرام است ولی بیان کردنِ همه چیز برای دیگران واجب نیست. چنانکه امیرالمومنین علی (علیه السلام) فرمودند: «لا تَقُلْ ما لا تَعلَمُ، بَل لا تَقُلْ كُلَّ ما تَعلَمُ»؛ آنچه نمى دانى مگوى، حتى تمام آنچه را هم كه مى دانى مگوى. (۱)

پی نوشت:
۱. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، مترجم شیخی، حمیدرضا، انتشارات دارالحدیث، قم ۱۳۸۹، ج ۱۰، ص ۱۹۸

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید