خروس عرشی، خروس آسمانی

منظور از خروس عرشی یا خروس آسمانی در روایات چیست؟ سند و دلالت این روایات صحیح است؟

در کتاب شریف کافی دو روایت درباره خروس آسمانی یا خروس عرشی ذکر شده است که در این نوشتار به بررسی سندی و دلالی آن می پردازیم. 1) عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ شَيْخٍ مِنْ أَصْحَابِنَا يُكَنَّى أَبَا الْحَسَنِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى خَلَقَ دِيكاً أَبْيَضَ عُنُقُهُ تَحْتَ الْعَرْشِ وَ رِجْلَاهُ فِي تُخُومِ الْأَرْضِ السَّابِعَةِ لَهُ جَنَاحٌ فِي الْمَشْرِقِ وَ جَنَاحٌ فِي الْمَغْرِبِ لَا تَصِيحُ الدُّيُوكُ حَتَّى يَصِيحَ فَإِذَا صَاحَ خَفَقَ بِجَنَاحَيْهِ ثُمَّ قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ الْعَظِيمِ الَّذِي‏ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ‏ءٌ قَالَ فَيُجِيبُهُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فَيَقُولُ لَا يَحْلِفُ بِي كَاذِباً مَنْ يَعْرِفُ مَا تَقُولُ.(1) امام باقر (عليه السلام) فرمود: همانا خداي گرامي و بزرگ خروسي سپيد را آفريده كه گردنش در زير عرش و پاهايش در انتهاي زمين هفتم است. يك بالش در شرق و بال ديگرش در غرب است. تا آنگاه كه آن خروس نخواند خروس هاي ديگر نخوانند و چون آواز سر دهد بال هايش را بجنباند و گويد: «سبحان الله سبحان الله العظيم الذي ليس كمثله شي »و خداوند فرازمند او را پاسخ دهد: هرکس معنای سخن تو را بداند با نام من سوگند دروغ نمی خورد. 2) الْحُسَيْنُ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ دِيكاً رِجْلَاهُ فِي الْأَرْضِ السَّابِعَةِ وَ عُنُقُهُ مُثْبَتَةٌ تَحْتَ الْعَرْشِ وَ جَنَاحَاهُ فِي الْهَوَى إِذَا كَانَ فِي نِصْفِ اللَّيْلِ أَوِ الثُّلُثِ الثَّانِي مِنْ آخِرِ اللَّيْلِ ضَرَبَ بِجَنَاحَيْهِ وَ صَاحَ سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّنَا اللَّهُ الْمَلِكُ الْحَقُّ الْمُبِينُ‏ فَلَا إِلَهَ غَيْرُهُ رَبُّ الْمَلَائِكَةِ وَ الرُّوحِ فَتَضْرِبُ الدِّيَكَةُ بِأَجْنِحَتِهَا وَ تَصِيحُ.(2) امام باقر (عليه السلام) فرمود: همانا برای خداي گرامي و بزرگ خروسی است كه پایاهایش در زمین هفتم و گردنش در زير عرش و بالهایش در اسمان است . هنگامی که نیمه های شب یا دو سوم شب فرا می رسد بالهایش را به هم زند و بخواند: « سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّنَا اللَّهُ الْمَلِكُ الْحَقُّ الْمُبِينُ‏ فَلَا إِلَهَ غَيْرُهُ رَبُّ الْمَلَائِكَةِ وَ الرُّوحِ » در این هنگام خروس های زمینی بالهایشان را به هم زنند و بخوانند. بررسی و تحلیل روایت: بررسی سندی: روایت اول از لحاظ سندی مشکلی ندارد و رجال موجود در سند ثقه و قابل اعتمادند. روایت دوم نسبت به روایت اول ضعیف تر است زیرا کتب رجالی «معلی بن محمد» را «ضعیف و مضطرب الحدیث» معرفی کرده اند هر چند برخی نیز او را تایید نموده اند اما تضعیف او بیش از تایید او در کتب رجالی مشاهده می شود.(3) بررسی متنی و مضمونی: با چشم پوشی از ضعفی که در روایت دوم وجود دارد می توان گفت منظور از روایت فوق فرشته ای است شبیه به خروس یا به شکل خروس که ذکر خدا می گوید آنگونه که در برخی از منابع روایی آمده است« انّ للّه مَلكا في خلق الديك‏»(4) برای خدا فرشته ای است در خلقت و آفرینش خروس. بنابر این منظور از خروس مذکور یک منادی آسمانی است از جنس فرشتگان و در شکل و شمایل خروس. لازم به ذکر است که روایت درباره خروس عرشی در منابع دیگر چون «توحید شیخ صدوق و بحارالانوار» با اندک تفاوت هایی در برخی کلمات و اشتراک مضمونی آمده است. نکته پایانی این است که درباره اوصاف فرشتگان سخن بسیار است اما آنچه مسلم است قدرت تمثل فرشتگان است که منافاتی با تجرد آنان ندارد. مانند آنکه فرشته ای برای حضرت مریم در جریان تولد حضرت عیسی تمثل یافت یا برای حضرت ابراهیم و حضرت لوط فرشتگان به صورت انسان در آمدند اما هنگامی که حضرت ابراهیم آنان را به طعام دعوت کرد طعام نخوردند. یا اینکه فرشته جبرئیل به شکل مردی برای پیامبر اسلام تمثل می یافت.

پی نوشت ها:

1. كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي (ط - الإسلامية) - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق، ج‏7 ، ص437.

2. كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي (ط - الإسلامية) - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق، ج‏8، ص272.

3. ر.ک به: ساعدى، حسين، الضعفاء من رجال الحديث، 3جلد، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، سازمان چاپ و نشر - قم - ايران، چاپ: 1، 1426 ه.ق. ج‏3، ص306.

4. قمى، عباس، سفينة البحار - قم، چاپ: اول، 1414 ق، ج‏3، ص161.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید