حقوق برادری
در بخشی از صیغه عقد اخوت آمده است: تمام حقوق برادری به جز حق شفاعت، حق دعا و حق دید و بازدید را از تو ساقط کردم. تمام حقوق برادری چیست که این سه حق بخشی از آن است؟
یکی از سنت های رسول خدا(صلی الله علیه و آله) که در چند مورد(عید غدیر، روز مباهله، دوازدهم ماه رمضان) از ایشان نقل شده است، ایجاد برادری در میان یاران و اصحاب خود به صورت دو به دو بوده است. حضرت در همه این موارد امیرالمومنین(علیه السلام) را برادر خود قرار دادند.
اما در مورد صیغه ای که معمولا برای اجرای عقد اخوت در روز غدیر خوانده می شود، محدث نوری می نویسد: روایتی در این زمینه نیافتم مگر آنچه یکی از علمای متاخر در کتاب زاد الفردوس آورده است و سپس صیغه عقد اخوت را نقل می کند.(1)
البته مفاد عقد اخوت در میان علماء تلقی به قبول شده است ولی به هر حال نمی توان دقت هایی را که درباره روایات معصومین(علیهم السلام) داریم درباره آن نیز به خرج دهیم.
حقوق برادری در یک تقسیم بندی کلی شامل دو دسته حقوق مادی و معنوی می شود. در عقد اخوت بر حقوق معنوی یعنی دعا، شفاعت و زیارت تاکید شده است و حقوق مادی اسقاط شده است.
یکی از روایاتی که به صورت کامل به بیان حقوق برادری پرداخته است روایتی است که از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و به نقل از امیرالمومنین (علیه السلام) آمده است:
«لِلْمُسْلِمِ عَلَى أَخِيهِ ثَلَاثُونَ حَقّاً لَا بَرَاءَةَ لَهُ مِنْهَا إِلَّا بِالْأَدَاءِ أَوِ الْعَفْوِ يَغْفِرُ زَلَّتَهُ وَ يَرْحَمُ عَبْرَتَهُ وَ يَسْتُرُ عَوْرَتَهُ وَ يُقِيلُ عَثْرَتَهُ وَ يَقْبَلُ مَعْذِرَتَهُ وَ يَرُدُّ غِيبَتَهُ وَ يُدِيمُ نَصِيحَتَهُ وَ يَحْفَظُ خُلَّتَهُ وَ يَرْعَى ذِمَّتَهُ وَ يَعُودُ مَرْضَتَهُ وَ يَشْهَدُ مَيْتَتَهُ وَ يُجِيبُ دَعْوَتَهُ وَ يَقْبَلُ هَدِيَّتَهُ وَ يُكَافِئُ صِلَتَهُ وَ يَشْكُرُ نِعْمَتَهُ وَ يُحْسِنُ نُصْرَتَهُ وَ يَحْفَظُ حَلِيلَتَهُ وَ يَقْضِي حَاجَتَهُ وَ يَشْفَعُ مَسْأَلَتَهُ وَ يُسَمِّتُ عَطْسَتَهُ وَ يُرْشِدُ ضَالَّتَهُ وَ يَرُدُّ سَلَامَهُ وَ يُطَيِّبُ كَلَامَهُ وَ يُبِرُّ إِنْعَامَهُ وَ يُصَدِّقُ أَقْسَامَهُ وَ يُوَالِي وَلِيَّهُ وَ يَنْصُرُهُ ظَالِماً وَ مَظْلُوماً فَأَمَّا نُصْرَتُهُ ظَالِماً فَيَرُدُّهُ عَنْ ظُلْمِهِ وَ أَمَّا نُصْرَتُهُ مَظْلُوماً فَيُعِينُهُ عَلَى أَخْذِ حَقِّهِ وَ لَا يُسْلِمُهُ وَ لَا يَخْذُلُهُ وَ يُحِبُّ لَهُ مِنَ الْخَيْرِ مَا يُحِبُّ لِنَفْسِهِ وَ يَكْرَهُ لَهُ مِنَ الشَّرِّ مَا يَكْرَهُ لِنَفْسِهِ ثُمَّ قَالَ ع سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص يَقُولُ إِنَّ أَحَدَكُمْ لَيَدَعُ مِنْ حُقُوقِ أَخِيهِ شَيْئاً فَيُطَالِبُهُ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَيُقْضَى لَهُ وَ عَلَيْهِ»
هر مسلمانى بر ذمّه برادر مسلمانش سى حق دارد، ذمّه اش از آنها برىء نمی شود مگر اين كه آن حقوق را ادا كند يا برادرش از او درگذرد، (آن حقوق عبارتند) از لغزش او چشم بپوشد، به اشك چشمش شفقت آرد، عيبش را بپوشاند، لغزشش را ناديده بگيرد، عذرش را بپذيرد، اگر كسى غيبت او را كرد از او دفاع كند، همواره خير خواهش باشد، دوستى و محبّت او را حفظ كند، عهد و پيمانش را مراعات نمايد در موقع بيمارى عيادتش كند، در تشييع جنازه اش حاضر شود، دعوتش را بپذيرد، هديه اش را قبول كند، و آن را جبران نمايد، نعمتش را سپاسگزار باشد، با بهترين وجه او را يارى دهد، زن و بچه او را محافظت كند، حاجتش را روا كند، در انجام خواسته اش كوشش نمايد، موقع عطسه كردن «يرحمك اللَّه» بگويد، راهنماى گمشده اش باشد، و به سلامش پاسخ دهد، كلامش را خوب تلقى كند، بخشش او را ارج نهد، سوگندهايش را تصديق نمايد، دوست او را دوست داشته باشد و با وى دشمنى نكند،چه ظالم و چه مظلوم باشد او را يارى كند، اگر ظالم است او را از ستم کردن باز دارد و اگر مظلوم است برای گرفتن حقش به او کمک کند، گرفتارش نكند، خوارش ندارد، آنچه كه از خير براى خودش می خواهد براى او نيز بخواهد، و آنچه كه از بديها براى خودش نمی پسندد براى او نيز نپسندد، سپس فرمود: از پيغمبر (صلی الله علیه و آله) شنيدم كه می فرمود: هر يك از شما اگر چيزى از حقوق برادرش را به جا نياورد، روز قيامت از او مطالبه و بر نفع و يا ضرر او حكم خواهد شد.(2)
پی نوشت ها:
1. نورى، حسين بن محمد تقى(1320ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، ج6، ص279.
2. شیخ حرعاملی، محمد بن حسن(1104ق)، وسائل الشیعة، قم، موسسه آل البیت، ج12، ص212 و 213.
برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمائید
