تناقض در تحمل بار گناه

پرسش:
در آیات متعددی قرآن می‌فرماید گناه کسی بر دوش دیگری نیست، (ولا تزر وازرة وزر اخری) ولی در آیات ۲۵ نحل و ۱۳ عنکبوت آمده که علاوه بر گناه خودشان گناه دیگری را هم به دوش می‌کشند. منظور این آیات چیست؟

پاسخ:
آیه شریفه «...وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری...»؛ و هیچ گنه‌کاری گناه دیگری را متحمّل نمی‌شود(۱) دو اصل مسلّم منطقی را که در تمام ادیان وجود داشته است را بیان می‌کند (یعنی هیچ کس جز برای خود عملی انجام نمی‌دهد و هیچ گنه‌کاری بار گناه دیگری را به دوش نمی‌کشد) ولی در برخی آیات مانند آیه ۲۵ سوره نحل می‌خوانیم: «لِیحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ کامِلَهً یوْمَ الْقِیامَهِ وَ مِنْ أَوْزارِ الَّذِینَ یضِلُّونَهُمْ بِغَیرِ عِلْمٍ؛ آن‌ها در روز رستاخیز بار سنگین گناهان خویش را باید بر دوش بکشند و هم چنین بخشی از بار گناهان کسانی را که با بی‌خبری و جهل خود گمراه ساختند. احادیث مربوط به «سنت حسنه» و «سنت سیئه» که از طرق شیعه و اهل تسنن وارد شده نیز بیان می‌کند اگر کسی روش و سنت خوبی بر جای گذارد پاداش تمام کسانی را که به آن عمل می‌کنند خواهد داشت (بدون آن که از پاداش خود آن‌ها کاسته شود) و هم چنین کسی که روش و سنت بدی را بر جای نهد، گناه کسانی که به آن عمل کنند، برای او نوشته می‌شود (بی آن که از گناهان آن‌ها چیزی کاسته گردد).(۲) 

اگر هیچ کس بار گناه دیگری را به دوش نمی‌کشد، چگونه این گمراه کنندگان، بار گناهان گمراه شدگان را نیز بر دوش می‌کشند؟ 

در جواب باید گفت:

اولاً: در احادیث مذکور کلمه «مثل» در تقدیر است و تقدیر کلام این است: «مثل أجر و مثل وزر کسی است که بدان عمل کند» و این با آیه «لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری» منافات ندارد، زیرا در این آیه، کشیدن وزر و بار گناهان به نحوی مقصود است که صاحب وزر از آن عاری شود و به کلی بارش را دیگری بکشد(۳) در حالی که در این احادیث، بنیان گذار عمل نیک و بد همانند انجام دهنده آن‌ها اجر یا گناه می‌برد، نه این که این اجر یا گناه به کلّی از انجام دهنده آن جدا شده و به بنیان‌گذار آن برسد.

ثانیاً: آیه مورد بحث می‌گوید: بی‌جهت و بدون ارتباط، گناه کسی را بر دیگری نمی‌نویسند، ولی آیات و روایاتی که اشاره شد میگوید اگر انسان بنیان‌گذار عمل نیک و بد دیگری باشد و به اصطلاح از طریق «سبب شدن» در انجام آن عمل دخالت داشته باشد، در نتایج آن شریک خواهد بود و در حقیقت عمل خود او محسوب می‌شود، زیرا پایه و اساس آن، به دست وی گذارده شده است(۴) و به عبارت دیگر، این بار، بار گمراه کردن دیگران است، نه بار دیگران(۵) که به عهده خود آن‌هاست.

نتیجه:

۱. بعضی آیات، به ظاهر متعارض‌اند، اما دقت در آن‌ها نشان می‌دهد که بین آن‌ها هیچ تعارض حقیقی وجود ندارد.

۲. مراد از آیه «و هیچ گنه‌کاری گناه دیگری را متحمل نمی‌شود»، گناهانی است که هیچ ارتباطی به افراد دیگر نداشته باشد، اما اگر شخصی عامل انجام گناه در بین دیگران بشود و با ایجاد سنت‌های ناپسند، مردم را به انحراف بکشد، در این صورت همانند آن‌ها برای او نیز گناه ثبت می‌شود زیرا در حقیقت عمل او محسوب می‌شود.

پی نوشت:

۱). سوره انعام، آیه ۱۶۴.

۲) ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۶، ص۶۴-۶۵.

۳). طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مترجم: سید محمد باقر موسوی، ج۱۲، ص۲۳۰.

۴). ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۶، ص۶۴-۶۵؛ ج۱۱، ص۲۰۸-۲۰۹.

۵). طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۵۴۹.