تشخیص عید
پرسش:
پچرا در برخی موارد در اعلام عید فطر بین مجتهدان اختلاف وجود دارد؟ و آیا این امر مشكلی برای مقلدان ایجاد نمی‌كند؟
پاسخ:
۱- اولین نكته كه در این رابطه باید متذكر آن شد این است كه: اعلام عید فطر جزو وظایف مجتهد و مرجع تقلید نمی‌باشد بلكه هر شخص مكلفی وظیفه دارد از هر طریقی كه تفصیل آنها در رساله‌های توضیح المسائل آمده است(۱) نسبت به حلول هلال ماه به اطمینان رسید و‌به آن اطمینانش عمل كند و لازم نیست منتظر اعلام نظر مجتهد و مرجع تقلید باشد.
۲-شرع اسلام در بعضی از احكام، همان گونه كه حكم را معین و بیان می‌كند، موضوعات احكام و برخی از شرایط دیگر آن را نیز مشخص می¬كند، مثلاً همان گونه كه روزه را واجب دانسته، زمان آن را نیز معین كرده كه از اذان صبح تا اذان مغرب است. علاوه بر این در برخی از مسایل، راه دست یابی به آن موضوع را نیز مشخص كرده، مثلا در همین مسئله (تعیین اوّل ماه) راه دست یابی و شناخت اوّل ماه را هم مشخص كرده و فرموده است كه با رؤیت هلال ماه، روزه رمضان آغاز می‌شود و با رؤیت ماه شوال، روزه تمام می‌شود و راه فهمیدن آن دیدن ماه است: «صُمْ للرؤیة وافطرْ للرؤیة»(۲)
در همین مورد اگر دو نفر عادل به دیدن ماه شهادت دهند، در حكم رؤیت است.
(۳) هم چنین راه‌های دیگری كه در توضیح المسائل همه مراجع آمده است.
بنابراین در شرع اسلام در تكلیف روزة ماه رمضان هم حكم و هم موضوع تعیین شده، هم راه رسیدن به آن مشخص است.
حال اگر برای شخصی (خواه مجتهد یا مقلد) از راه‌هایی كه شرع مشخص كرده، اوّل ماه ثابت شد، روزه و افطار بر او واجب می‌شود و اگر ثابت نشد، تكلیفی ندارد و از این جهت مشكلی پیش نمی‌آید.
بنا بر این، بر اساس مبنایی كه بین مجتهدان پذیرفته شده، اعلام روز عید فطر باید بعد از رؤیت ماه شوال در غروب آخرین روز ماه رمضان صورت گیرد تا اعلام كنند فردا اوّل ماه شوال و عید فطر است؛ زیرا بر اساس روایت مذكور(كه مورد پذیرش همه است) باید ماه دیده شود، تا اعلام اوّل ماه شود.
اما این كه چرا در اعلام روز عید فطر اختلاف است، بر اساس یكی از موارد ذیل است:
۱ برای برخی از مراجع، رؤیت ماه اثبات می‌شود، مثلاً دو شاهد عادل از نمایندگان آنها در شهرهای مختلف ماه را ببینند یا افرادی كه به نظر آنها معتبر و عادل هستند، می‌گویند ماه را دیده‌ایم. این موجب می‌شود كه آنها روز عید فطر و اوّل ماه را اعلام كنند.
۲ اختلاف مبنایی در رؤیت ماه: بعضی از مراجع دیدن ماه در نیم كره زمین را برای تمام كسانی كه در یك نیم كره هستند، حجت می‌دانند. اما بنابر نظر برخی مراجع دیگر، دیدن ماه در یك منطقه، باعث می‌شود برای مردم آن منطقه و یا برای مردم مناطقی كه با آن منطقه هم افق هستند اوّل ماه ثابت شود.
۳ اختلاف مبنایی در موضوع رؤیت، بدین معنا كه آیا رؤیت (دیدن) باید با چشم معمولی بدون وسائل پیشرفته مثل تلسكوپ یا دوربین باشد، یا رؤیت با این وسائل هم اعتبار دارد؟ اخیراً تعدادی از مراجع دیدن ماه را با وسائلی از قبیل تلسكوپ و دوربین معتبر دانسته‌اند.
و موارد دیگری كه ممكن است به خاطر اختلاف در آن موارد علمی، اختلاف نظرهائی در رابطه با اثبات رویت هلال پیش بیاید.
بنابراین اگر هر فردی بر اساس مبنا و نظر اجتهادی مجتهد و مرجع تقلید خود عمل كند مشكلی به لحاظ انجام وظیفه شرعی پیش نیامده و همه مكلفان (با وجود اختلاف فتواهای مراجع تقلیدشان) نزد خدا مأجور و معذور می‌باشند.
پی نوشت‌ها:
۱. امام خمینی، توضیح المسائل مُحشَّی، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۲۴ ه.ق، ج۱، ص۹۵۹، مسأله ۱۷۳۰.
۲. شیخ طوسی، التهذیب، تهران، دارالكتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ه.ش، ج۴، ص۱۵۹، باب علامت اول شهر رمضان.
۳. امام خمینی، توضیح المسائل مُحشَّی، پیشین.
